11e Vlaams Geestelijke
Gezondheidscongres

Bakker Frank wil een toegankelijke zaak uitbouwen met kwaliteitsvolle producten. Hij doet dat door rekening te houden met de vraag van zijn (potentiële) klanten, zijn aanbod daarop af te stemmen, en de financiën in het oog te houden. Dit zijn de hoekstenen van zijn beleid, de basis van zijn beslissingen. Ook bij het organiseren van zorg zijn deze aspecten cruciaal, maar vandaag beschikken we niet of beperkt over (lokale) data m.b.t. de noden inzake geestelijke gezondheid, het geassocieerde zorggebruik en de ermee gerelateerde financiële aspecten. Daarmee staan we een performante geestelijke gezondheidszorg in de weg. Daarom werken de vijf psychiatrische ziekenhuizen en enkele PAAZ uit de provincie Antwerpen sinds 2019 samen met de UAntwerpen. Ze streven adequate, kost-efficiënte zorg, georganiseerd in functie van de noden (‘public mental health’) en investeren daarom in kwalitatief en kwantitatief onderzoek, en in een nieuwe databank. We brengen verslag uit van de afgelegde weg en de uitgevoerde studies.

Discussianten:
Titia Hompes, psychiater, UZ Leuven, Leuven
Frieda Matthys, psychiater, VUB Brussel, Brussel
Mohamed Abdulhakim, ASO, UZ Brussel, Brussel
Veerle Bex, master in sociaal werk en sociaal beleid, MSOC Vlaams-Brabant – verantwoordelijke MaPa (Yuneco Connect), Leuven
Astrid Du Four, maatschappelijk werkster, Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Vlaams-Brabant, Leuven
Michiel Van Kernebeek, arts, ASO Psychiatrie, UZ Brussel, Brussel
Paul van Deun, zelfstandig psycholoog, Kessel-Lo

Inleiding en doelstellingen: Middelengebruik tijdens de zwangerschap houdt risico's in voor zowel moeder als kind, voornamelijk afhankelijk van de gebruikte stof en de intensiteit en chroniciteit van het gebruik. Eventuele detoxificatie van psychoactieve stoffen bij deze specifieke zwangere populatie moet daarom zorgvuldig overwogen worden, vanuit zowel wetenschappelijk, praktijkgericht als juridisch-etische standpunten.

Methoden en discussie: Wij presenteren een overzicht rond de risico's van illegaal middelengebruik tijdens de zwangerschap, voor het verloop van de zwangerschap en voor het kind op korte en lange termijn, gebaseerd op gegevens uit meta-analyses en systematische reviews rond de meest gebruikte illegale middelen (cannabis, cocaïne, opiaten en amfetaminen) gepubliceerd in de afgelopen 30 jaar, alsmede de mogelijkheden voor detoxificatie van deze middelen tijdens de zwangerschap. Het meenemen van de ervaringen uit de praktijk, maar eveneens de juridisch-etisch aspecten hierbij zijn uitgebreid voer voor debat. Via deze discussie wensen wij de verschillende deelnemers en actoren te betrekken in dit onderbelicht doch belangrijk thema.

S17.0 | Inleiding
Eva Dumon, MSc, Coördinator Richtlijnen & Media, VLESP, Gent

Suïcidale gedachten, suïcidepogingen en suïcides komen frequent voor in Vlaanderen en de preventie ervan is hoognodig, maar ook complex. Het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie (VLESP) is voortdurend op zoek naar nieuwe wetenschappelijke inzichten en ontwikkelt in het kader van het Vlaams Actieplan Suïcidepreventie adviezen en tools om de zorg voor suïcidale personen te kunnen versterken en suïcide te helpen voorkomen. In dit symposium stelt het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie (VLESP) het nieuwe Vlaams Actieplan Suïcidepreventie voor en worden enkele nieuwe studies en tools belicht.

S17.1 | Het 3de Vlaams Actieplan Suïcidepreventie
Eva Dumon, MSc, Coördinator Richtlijnen & Media, VLESP, Gent

De voorbije jaren werkte het VLESP aan een uitvoerige evaluatie van het 2de Vlaams Actieplan Suïcidepreventie en werd de basis gelegd voor een nieuw 3de Vlaams Actieplan Suïcidepreventie. Dit plan behelst diverse strategieën en een veelheid aan acties die het aantal overlijdens door suïcide tegen 2030 met minstens 10% moet terugdringen t.a.v. 2020. In deze presentatie belicht het VLESP het kader, ontwikkelingsproces en de onderdelen van het nieuwe actieplan.

S17.2. | Onderzoek naar de effecten en ervaringen van de oproepers naar de Zelfmoordlijn 1813
Patrick Vanderreydt, Stafmedewerker Zelfmoordlijn 1813, VLESP / Centrum ter Preventie van Zelfdoding, Schaarbeek

De Zelfmoordlijn 1813 vormt een belangrijk onderdeel van het Vlaamse suïcidepreventiebeleid. Voor veel mensen is de Zelfmoordlijn de plek waar ze voor het eerst over hun zelfmoordgedachten spreken. De oproepers van de Zelfmoordlijn zijn op het moment van hun gesprek met de lijn vaak in crisis. Een kwaliteitsvolle, evidence-based aanpak is vandaar cruciaal. Toch is er bijzonder weinig onderzoek naar de effecten van hulplijnen zoals de Zelfmoordlijn, o.a. door de anonieme werking en de zeer kwetsbare positie waarin de oproeper zich tijdens de oproep bevindt.

Van september 2020 tot december 2021 voerde het Centrum ter Preventie van Zelfdoding i.s.m. het VLESP een onderzoek uit waarbij het de effecten van een gesprek met de Zelfmoordlijn op de oproepers in kaart probeerde te brengen. Door middel van een voor- en nameting werd de onmiddellijke impact van het gesprek op de suïcidaliteit van de oproeper gemeten. Aan de hand van follow-up-gesprekken 1 tot 2 weken na het gesprek werd geprobeerd een zicht te krijgen op de impact van het gesprek bij de oproeper.

Tijdens deze presentatie worden, naast de onderzoeksopzet en de overwegingen die hierbij gemaakt werden, de eerste resultaten van dit onderzoek naar voor gebracht.

S17.3 |  “SCI”: een kortdurend behandeltraject voor personen na een suïcidepoging of een suïcidale crisis
Eva De Jaegere, MSc, Onderzoekscoördinator, VLESP, Gent

Een eerdere suïcidepoging of een voorgeschiedenis van suïcidepogingen verhogen het risico op een latere suïcide. Om dit risico te beperken is het cruciaal om mensen na een suïcidepoging de gepaste zorg te kunnen bieden.

Het VLESP ontwikkelde een laagdrempelig en kortdurend interventieprogramma voor personen in een acuut suïcidale crisis (met sterke suïcidale intentie of na een suïcidepoging). Deze methodiek is gebaseerd op het Attempted Suicide Short Intervention Program (ASSIP, Michel & Gysin-Maillart, 2015). Het programma biedt inzicht in de suïcidale crisis en handvaten. Ook naasten worden betrokken in het programma en het formuleren van verdere (behandel)doelen komt aan bod om zo de zorgcontinuïteit te faciliteren.

In deze presentatie zullen de inhoud van de nieuwe methodiek alsook het bijbehorende onderzoek toegelicht worden.

S18.0 | Inleing
Greet Pauwels, MSc, Vrijwilligerscoach, Similes vzw, Heverlee

Familiebetrokkenheid bevorderen binnen psychiatrische instellingen vereist meer dan het uitvoeren van specifieke (systeem)therapeutische interventies. In dit symposium belichten we de ontwikkeling van een dialoog met meerdere partijen, namelijk die tussen patiënten, familieleden, professionele zorgverleners en familieverenigingen.

S18.1 | Naar een familievriendelijke psychiatrie: Traject en management
Greet Pauwels, MSc, Vrijwilligerscoach, Similes vzw, Heverlee

We leggen uit hoe een verandertraject tot stand kwam op de Universitaire Dienst Psychiatrie van het UZ Gent, in samenwerking met Similes en Familieplatform. Fase 1 beschouwt reeds bestaande praktijken en samenwerkingen. Fase 2 initieert een change management proces en de actieve ontwikkelingsfase in de richting van een effectief model voor familieparticipatie. Fase 3 betreft een blik op de toekomst. Een cultuuromslag naar een familievriendelijke psychiatrie vestigt de aandacht op familieleden op alle niveaus van de participatielader; familie wordt vriendelijk bejegend, geïnformeerd, ondersteund, betrokken in het zorgtraject en betrokken in de organisatie van de zorg. We nodigen de aanwezigen uit om mee na te denken over dergelijke veranderingen in de organisatiecultuur.

S18.2 | ‘Doen we het samen?’ Participatief werken met ouders op een afdeling kinder- en jeugdpsychiatrie.
Evi Mervilde, Hoofdverpleegkundige, UZ Gent

Het opnemen van ouderbegeleiding in het behandelplan voor kinderen die zorg krijgen op een afdeling kinder- en jeugdpsychiatrie behoort tot de courante praktijk. Met regelmaat krijgt deze ouderbegeleiding de vorm van oudergesprekken, al dan niet aangevuld met een lotgenotengroep of een groepstrainingsprogramma rond bepaalde vaardigheden. De werkvorm die hierbij centraal staat is de verbale dialoog. ‘Spreken met’ behoort tot de vaardigheden en vaak ook tot de voorkeursmethoden van de therapeuten die de begeleiding van ouders opnemen. De klinische ervaring leert echter dat dit niet altijd de meest geschikte aanpak is voor de ouders die we op onze afdeling ontmoeten. Ook leertheorieën onderschrijven dat ‘spreken over’ slechts een van de mogelijke vormen van leren is binnen tal van mogelijkheden. In deze voordracht zullen we illustreren hoe we als team samen met ouders op zoek gingen naar een meer ervaringsgerichte invulling van onze ouderbegeleiding, wat leidde tot de ontwikkeling van een ‘ouderweek’ waarbij ouders gedurende een gans week samen met hun kind participeren aan het leefgroepgebeuren.

S18.3 | Betrekken van familie bij angst, dwang en stemmingsproblematieken: waar persoonlijk engagement en beleid elkaar raken
Kerensa Hermie, Ergotherapeut en Beeldend Therapeut, UZ Gent
Hanna Van Parys, MSc, PhD, Systeemtherapeut, UZ Gent

In deze bijdrage worden twee initiatieven belicht: de ouder-kind workshop en de avond voor en door gezinnen. De ouder-kind workshop, gedragen door de ergotherapeut, betreft een woensdag namiddag activiteit waarin ouders opgenomen op de afdeling angst, dwang en stemming, met hun kinderen spelenderwijs verbinden, informatie uitwisselen, erkenning geven en tegelijkertijd ook zaken in vraag stellen. De avond voor en door gezinnen ontstond als samenwerking tussen ergotherapeut, dramatherapeut en systeemtherapeut. In dit gezamenlijk project wordt ingezet op integratie van methodieken en ontmoeting met en tussen gezinsleden. Bij beide initiatieven lag persoonlijk engagement van de hulpverleners en affiniteit met de KOPP problematiek aan de basis. In combinatie met de veranderende cultuur binnen de afdeling psychiatrie, namelijk een evolutie in de richting van een grotere betrokkenheid en participatie van families en naasten, kregen deze initiatieven beetje bij beetje vorm. De stem van patiënt en familie is daarin cruciaal. Feedback wordt zowel schriftelijk als mondeling gevraagd en stuurt de volgende edities bij. Bijzondere aandacht gaat ook naar de voorbereiding van en terugkoppeling na de activiteiten, zowel in dialoog met de patiënt als met de familieleden. Het algemene motto hier is: hou het simpel en zet gezinnen in de actie. Met een minimum aan interventies/richtlijnen kan een sterke samenwerking worden gecreëerd, zowel tussen de hulpverleners, als binnen en tussen gezinnen.

S18.4 | Het zorgoverleg
Kim De Corte, MSc, PhD, Systeemtherapeut, UZ Gent

Op de afdeling eetstoornissen van het UZ Gent worden alle patiënten (vanaf 15 jaar) samen met hun context (ouders, partner, broer, zus, beste vriend of andere belangrijke steunfiguur) uitgenodigd om mee te participeren aan de stafvergadering, het zogenaamd "zorgoverleg". Het zorgoverleg betracht de context steeds te betrekken gezien zij een cruciale rol spelen binnen het hersteltraject van de patiënt. Vanuit de participatievisie vinden we het belangrijk dat zowel patiënten als hun context mee in regie staan van hun eigen behandelplan en -traject. We willen de naasten proactief betrekken, informeren en consulteren als partner in de zorg voor hun naaste, hier de patiënt.  Dit heeft ook tot doel om elkaar te ontmoeten, te horen, en samen zaken te overleggen of bespreken, om zo tot gedragen beslissingen te komen waar we samen voor gaan aangaande het behandeltraject en -programma. Zo zorgen we er samen voor dat het traject er één is waar iedereens belangen behartigd worden en de beslissingen bottom-up (i.e., niet enkel vanuit het behandelteam) genomen worden.

Zowel patiënten, hun naasten als de UZ-hulpverleners ervaren een grote meerwaarde bij dit zorgoverleg. Het verbetert de samenwerking tussen patiënt, diens context en het interdisciplinair team, het verhoogt de slaagkansen en effectiviteit van de behandeling, én verminderd bijkomend de kans op herval.

In dit symposium worden de resultaten weergegeven van diverse onderzoeken naar het mentaal welzijn bij adolescenten.

Het mentale welzijn van adolescenten is, zeker tijdens de coronapandemie, zwaar op de proef gesteld. Het is dan ook van groot belang dat dit op een degelijk onderbouwde wijze met wetenschappelijk onderzoek wordt opgevolgd. In deze workshop worden de resultaten van vier onderzoeken naar het mentaal welzijn bij adolescenten voorgesteld. Het gaat om recent onderzoek vanuit diverse onderzoeksgroepen en bij verschillende doelgroepen. Deze gegevens kunnen van groot belang zijn met het oog op het informeren van mogelijke interventies om de mentale gezondheid bij jongeren te verbeteren.

S19.1 | WeMeds: Gezonde & Bevlogen Artsen
Anke Boone, PhD student PhD student KU Leuven

WeMeds is een vier-jarig interuniversitaire studie met als focus het mentaal welzijn van studenten geneeskunde en arts-specialisten in opleiding (zowel ASO als HAIO) binnen de vijf Vlaamse universiteiten (KU Leuven, Vrije Universiteit Brussel, Universiteit Hasselt, Universiteit Antwerpen en Universiteit Gent). Deze studie bestaat uit twee grote dimensies. Enerzijds wordt het mentaal welzijn van studenten geneeskunde en artsen in opleiding in kaart gebracht aan de hand van een jaarlijkse online vragenlijst (en bijgevolg vier vragenlijsten in totaal). De vragenlijst peilt naar job-gerelateerde, persoonlijke en contextuele factoren en duurt ongeveer 10 minuten. De eerste online vragenlijst staat nu open tot en met eind januari 2022. Anderzijds zal de studie ook actie ondernemen door het ontwikkelen van interventies via interactieve workshops met de doelgroep. De workshops worden georganiseerd volgens de methodiek 'co-creatie' of 'human-centered design thinking'. De doelstelling van deze workshops is creatief nadenken over mogelijke interventies die burn-out preventief aanpakken voor deze doelgroep. De ontwikkelde interventies zullen zo snel mogelijk in de praktijk geïmplementeerd en uitgetest worden, inclusief een eerste impactmeting. Momenteel komen de eerste resultaten van de studie binnen (namelijk de antwoorden op de eerste online vragenlijst), en deze zullen we op het congres presenteren.

S19.2 | Retrospectief dossieronderzoek naar alcoholintoxicaties onder minderjarigen in regio Antwerpen
Hanna van Roozendaal,  Arts PhD student Universiteit Antwerpen

Alcoholmisbruik onder minderjarigen is een zorgwekkend probleem, met zowel op de korte-, als op de lange termijn ernstige risico’s voor de gezondheid. Zo is een jongere beginleeftijd voor het drinken van alcohol gerelateerd aan meer verslavingsproblematiek op volwassenleeftijd. Juist daarom is het belangrijk om alcoholmisbruik op een jonge leeftijd al terug te dringen. Dit is dan ook het doel van de leerstoel ‘Reinier de Graaf jongeren en alcohol’ aan de Universiteit Antwerpen. Binnen deze leerstoel voeren wij een retrospectief dossieronderzoek uit naar minderjarigen die met een alcoholintoxicatie opgenomen werden in het ziekenhuis. In dit onderzoek analyseren wij ziekenhuisdossiers van minderjarigen die zich op een spoeddienst in Antwerpen hebben gemeld met een alcoholintoxicatie, in de periode van 2015 t/m 2021. Dit onderzoek levert niet alleen prevalentie cijfers, maar ook inzichten in de karakteristieken van de opnames en achtergrondgegevens van de betreffende minderjarigen. Met behulp van deze gegevens hopen wij een stap dichter bij de ontwikkeling van passende, preventieve maatregelen te komen om alcoholmisbruik onder jongeren verder terug te dringen. Tijdens deze presentatie zullen wij de eerste cijfers en inzichten uit dit onderzoek met jullie delen en de vragen beantwoorden: hoe ziet de groep jongeren eruit die op de spoedgevallen in Antwerpen terecht komt met een alcoholintoxicatie, zijn er trends over de tijd binnen deze groep en wat kunnen we van deze groep leren?

S19.3 | Bevraging van het emotioneel welbevinden bij leerlingen van het derde jaar secundair onderwijs tijdens corona
Professor Guido Van Hal,  Hoogleraar Universiteit Antwerpen
Professor Inge Glazemakers, Docent Universiteit Antwerpen
Kimm Dupont, Jeugdarts, CLB-arts Vrij CLB Brabant-Oost

De bevraging van het emotioneel welbevinden van een 200-tal leerlingen uit het 3de middelbaar van verschillende Vlaamse scholen toont dat de leerlingen enerzijds best tevreden zijn over hun leven, maar anderzijds vaak (voornamelijk kleine) moeilijkheden hebben op vlak van emoties. Voor de helft van de leerlingen hebben deze problemen een grote impact op de omgeving en het functioneren. Een zorgwekkende hoeveelheid jongeren vertoont zelfverwondend gedrag, heeft soms suïcidegedachten en heeft al effectief ooit een zelfmoordpoging ondernomen. De coronapandemie heeft duidelijk een negatieve impact gehad op het geluksgevoel van de leerlingen en zorgde voor een toename van emotionele problemen.
Er is een significant verband tussen het mentaal welzijn van de jongeren en hun gender, de steun van hun gezin en de thuiscontext, hun vriendschappen, het internet als communicatiemiddel en het gebruik van sociale media, het hebben van een hobby, hun algemene gezondheid en fitheid, slaapproblemen en het schools welbevinden. School is een grote stressor voor velen.
Om te praten over hun emotionele problemen, voelen de jongeren zich het meest comfortabel bij hun vrienden, gevolgd door hun ouder(s),
Meer onderzoek omtrent dit onderwerp lijkt aangewezen. Idealiter met een grotere onderzoekspopulatie, verspreid over meer scholen. Longitudinaal onderzoek om de impact van de coronapandemie op het emotioneel welbevinden van jongeren op te volgen zou erg relevant en bruikbaar zijn.

S19.4 | Never Waste a Good Crisis: Naar Een Blijvend Verbeterd Welbevinden Bij Studenten
Nina Van Eekert, Post-doc Navorser Uantwerpen

Studies in verschillende landen wijzen uit dat de coronapandemie en de bijhorende maatregelen van overheden een negatieve impact hadden op het mentaal welbevinden van studenten. In dit huidige rapport bekijken we de situatie bij studenten aan de Universiteit Antwerpen (UAntwerpen) in België. Dit rapport beschrijft de kwantitatieve en kwalitatieve gegevensverzameling en -analyse, en integreert deze informatie om de geïdentificeerde richtlijnen en aanbevelingen aan de belanghebbenden bekend te maken. Uit de focusgroepgesprekken met studenten (N: 48) en met medewerkers van studentgerichte diensten aan (N: 24) blijkt dat voornamelijk twee aspecten een belangrijke rol speelden: ten eerste, de beperking in vrijheid qua sociaal contact – in het bijzonder met medestudenten – wat leidde tot het gevoel dat studenten er alleen voor stonden, en dat er minder ‘peer support’ was tussen studenten onderling op zowel academische als persoonlijk, emotioneel vlak; en ten tweede, het slepende van de pandemie dat leidde tot het gevoel in een constante blokperiode te zitten. Op basis van dit onderzoek formuleerden we drie pijlers, die fungeren als richtlijnen voor een UAntwerpen met mentaal welbevinden als structureel ingebed thema. We argumenteren dat er ingezet moet worden op: 1) UAntwerpen als verbindende ontmoetingsplaats, 2) een blended toekomst als opportuniteit voor inclusiviteit en 3) een integraal ondersteuningsaanbod.

Voorzitter: Tine Van Damme, PhD, Assistant professor, Departement Revalidatiewetenschappen, Research group Adapted Physical Activity and Psychomotor Rehabilitation, KU Leuven

S20.0| Inleiding
Tine Van Damme, PhD, Assistant professor, Departement Revalidatiewetenschappen, Research group Adapted Physical Activity and Psychomotor Rehabilitation, KU Leuven

In dit symposium staan we stil bij verschillende invalshoeken vanuit de revalidatie en sport bij kinderen en jongeren met een autismespectrumstoornis. De eerste bijdrage omvat de resultaten van een onderzoek naar het autonome zenuwstelsel en stressfysiologie bij jongeren met ASS. De eerste resultaten van een onderzoek naar de effectiviteit van een biofeedback interventie in deze populatie zullen eveneens toegelicht worden. In de tweede bijdrage gaan we op zoek naar de plaats van motorische problemen bij kinderen en jongeren met ASS, binnen het ruimere kader van de diagnostische criteria. We presenteren een grote dataset, waarbij we de prevalentie, ernst en heterogeniteit van de motorische profielen schetsen. In de derde bijdrage wordt de huidige stand van zaken inzake de literatuur met betrekking tot fysieke activiteit en fysieke fitheid van jongeren met ASS geschetst. Daarnaast zullen de preliminaire resultaten van lopend onderzoek omtrent dit onderwerp worden toegelicht. Ten slotte zal er in de laatste bijdrage aandacht geschonken worden aan enkele handvaten en concrete voorbeelden, om een autismevriendelijke omgeving te faciliteren binnen een sport(club). Daarnaast zal er dieper ingegaan worden op de eerste resultaten van een kwalitatieve studie naar de impact van autisme op de sportprestatie.

S20.1 |Stress bij jongeren met autisme: het autonome zenuwstelsel en een biofeedback interventie om stress te verminderen
Anoushka Thoen, dra., PhD student, Departement Revalidatiewetenschappen, Research group Adapted Physical Activity and Psychomotor Rehabilitation, KU Leuven

Voorgaand onderzoek bij mensen met autisme toonde aan dat hun autonome zenuwstelsel anders functioneert ten opzichte van mensen zonder autisme (1). Door het gebruik van verschillende onderzoekmethodes is hier echter nog veel onduidelijkheid over en onderzoek bij jongeren is schaars. In dit project onderzoeken we of en hoe dit afwijkend functioneren van het autonome zenuwstelsel gerelateerd is aan sociale en psychologische problemen bij jongeren met autisme (13-18 jaar). Het eerste luik van het project is een cross-sectionele, vergelijkende studie tussen jongeren met en zonder autisme. Een stressprotocol wordt uitgevoerd, waarbij er fysiologische en cortisol data worden geregistreerd, evenals gedragsmatige gegevens. Het tweede luik bestaat uit een interventiestudie, waarbij de effectiviteit van een biofeedback interventie wordt nagegaan voor het normaliseren van de functie van het autonome zenuwstelsel en het verminderen van stress. Hierbij zullen de jongeren hun ademhaling leren te vertragen om op die manier het parasympatische ‘herstellende’ systeem van het autonome zenuwstelsel aan te sturen. In deze bijdrage bespreken we de resultaten van de cross-sectionele studie, evenals de preliminaire resultaten van de interventiestudie. (1) Cheng Y-C et al., Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 2020, Heart rate variability in individuals with autism spectrum disorders: A meta-analysis, 118, 463-471.

S20.2 |Motorische problemen bij kinderen en jongeren met autisme: waar te plaatsen binnen het bredere kader?
Tine Van Damme, PhD, Assistant professor, Departement Revalidatiewetenschappen, Research group Adapted Physical Activity and Psychomotor Rehabilitation, KU Leuven en Expertisecentrum Autisme, UPC Z.Org/KU Leuven

Motorische problemen bij kinderen en jongeren met autisme (ASS) zijn klinisch relevant en kennen een hoge prevalentie 1,2. Desondanks zijn ze niet opgenomen in de diagnostische criteria voor ASS binnen de DSM-5, ook niet als specifier. Bovendien blijven de motorische problemen vaak onder de radar door onderrapportage en ten gevolge van een gebrekkige screening. In deze bijdrage presenteren we data over de prevalentie, ernst en heterogeniteit van motorische problemen bij kinderen en jongeren met ASS (4-18 jaar, n = >250), met aandacht voor comorbiditeit en het volledige spectrum van intellectueel functioneren. Daarnaast bespreken we de bruikbaarheid van de Coördinatievragenlijst voor Ouders als screeningsinstrument voor motorische problemen in deze populatie. Gezien de hoge prevalentie van motorische problemen, de heterogeniteit van het motorisch profiel en de aanwezigheid van een subset van kinderen en jongeren met autisme zonder motorische problemen, hopen we te argumenteren dat de aanwezigheid van motorische problemen als specifier zou opgenomen moeten worden binnen de DSM-5. (1) Licari M.K. et al., Autism Research, 2020, Prevalence of motor difficulties in autism spectrum disorder: Analysis of a population-based cohort, 13(2), 298-306. (2) Van Damme T. et al., World Journal of Psychiatry, 2015, Motor abilities of children and adolescents with a psychiatric condition: A systematic literature review, 5(3), 315–329.

S20.3 | Fysieke activiteit bij jongeren met autisme
Anke Arkesteyn, dr, PhD student, Departement Revalidatiewetenschappen, Research group Adapted Physical Activity and Psychomotor Rehabilitation, KU Leuven

Voldoende fysiek actief en fit zijn is belangrijk voor het ontwikkelen en behouden van een goede fysieke en mentale gezondheid. Talrijke meta-analyses illustreren ook bij jongeren de onafhankelijke en gunstige effecten van fysieke activiteit (FA) op de fysieke gezondheid en het mentale welzijn. Jongeren zijn momenteel onvoldoende fysiek actief; recent wetenschappelijk onderzoek toont aan dat 81% van de jongeren wereldwijd niet voldoet aan de huidige WHO-richtlijnen voor FA. Bovendien toont onderzoek aan dat jongeren met een autismespectrumstoornis (ASS) gemiddeld minder fysiek actief en fit zijn in vergelijking met typisch ontwikkelende jongeren. Hierdoor lopen zij een groter risico om een inactieve levensstijl en hieruit volgend gezondheidsproblemen te ontwikkelen tijdens de adolescentie en de daaropvolgende volwassenheid. Het gebrek aan FA-deelname kan te wijten zijn aan sociale en communicatieve beperkingen en problemen in gedrags-, sensorische en motorische domeinen. Het is daarom belangrijk om de complexiteit van FA-deelname voor jongeren met ASS te erkennen. Dit vooral gezien het feit dat er naast de algemene gezondheidsvoordelen, ook aanwijzingen zijn dat FA positieve effecten kan hebben op de ASS-symptomatologie. Deelname aan FA en het ontwikkelen van evidence-based FA-interventies kunnen daarom belangrijke mogelijkheden creëren voor jongeren met ASS. In deze bijdrage zal de huidige stand van de literatuur omtrent FA en fysieke fitheid bij jongeren met ASS worden geschetst. Daarnaast zal het lopende onderzoeksproject met preliminaire resultaten omtrent dit onderwerp worden toegelicht.

S20.4 | Concrete tips om sport autismevriendelijker te maken
Debbie Van Biesen, PhD, post-doctoraal onderzoeker, Departement Revalidatiewetenschappen, Research group Adapted Physical Activity and Psychomotor Rehabilitation, KU Leuven

Deze sessie is voornamelijk gericht naar trainers of begeleiders van sporters met autisme. Meer dan eens valt het voor dat sporters met autisme in clubverband vastlopen vanuit een gebrek aan kennis of ervaring bij de omkadering. Er bestaat geen kant en klaar recept dat voor elke sporter met autisme werkt. Het kan echter wel helpen om enkele handvaten en concrete voorbeelden aan te bieden aan begeleiders over hoe ze een autismevriendelijke omgeving kunnen creëren in hun sport(club). In deze sessie worden theoretische concepten en praktijkvoorbeelden gecombineerd om tot dergelijke tips te komen. Verder gaan we dieper in op de eerste resultaten van een kwalitatieve studie naar de impact van autisme op de sportprestatie. Atleten die zich voorbereiden op competitie staan onder grote druk, al dan niet opgelegd door zichzelf. Het is belangrijk voor atleten om te leren omgaan met die druk, en voor de coach is het belangrijk om de atleet daar op een gepaste manier bij te begeleiden. Voor atleten met autisme en hun coaches kunnen er bijkomende moeilijkheden optreden, al dan niet gelinkt aan autisme kenmerken. Met een kwalitatieve studie gaan we momenteel na hoe de perceptie van atleten met autisme en hun coaches is ten opzichte van het omgaan met stress en competitiedruk.

S21.0 |Contingency management: een inleiding
Lise Docx, Msc, PhD, psycholoog, Mulitversum, Boechout

Contingency management is een evidence based behandelmethode voor patiënten die kampen met verslaving waarbij abstinentie systematisch beloond wordt. Tijdens een algemene inleiding wordt er stil gestaan stil bij het gebruik en voornaamste kenmerken van de interventie.

S21.1 |Meta-analyse naar het effect van contingeny mangement bij patiënten met een dubbeldiagnose psychose en verslaving
Destoop Marianne, MD, PhD, psychiater, Mulitversum/Universiteit Antwerpen, Boechout

De effectiviteit van contingency management voor verslaving werd reeds bevestigd in diverse meta-anlayses (e.g. Benishek et al. 2014; Prendergast et al. 2006 ). De afgelopen jaren is er steeds meer aandacht voor het gebruik van contingency management bij specifieke doelgroepen. Een recente meta-analyse naar de effectiviteit van contingency mangement bij patiënten met een psychose en verslaving zal worden gepresenteerd.

S21.2 |De motivatiegroep: werken aan engagement voor behandeling binnen een residentiële afdeling
Laura Roodhooft, Msc, psycholoog, Multiversum, Boechout

In 2017 werd binnen het PZ Multiversum gestart met de motivatiegroep: een aparte behandeleenheid voor patiënten die lijden aan ernstige psychiatrische problemen en verslaving, maar die omwille van het gebrek aan behandelvraag geen aansluiting vinden binnen het reguliere zorgaanbod. Primaire doelstelling is het opbouwen van een betekenisvolle relatie tussen patiënt en hulpverlening. We staan stil bij hoe contingency management zijn plaats kreeg binnen deze werking.

S21.3 |Implementatie van contingeny management op een residentiële afdeling
Liese Sels, Bachelor, psychiatrisch verpleegkundige, Multiversum, Boechout
Op cadenza 4A werd contingency management toegevoegd aan het behandelaanbod voor patiënten met een dubbeldiagnose psychose en verslaving. In deze presentatie wordt toegelicht hoe het implementatieproces verlopen is.

S21.4 | Onderzoek naar de effectiviteit van contingeny management in een residentiële setting voor dubbeldiagnose psychose en verslaving
Lise Docx, Msc, PhD, psycholoog, Multiversum, Boechout

Parallel aan de klinische implementatie van contingeny management werd ook een onderzoeksluik geïmplementeerd op cadenza 4A. In een cross-over design werd bekeken of contingency management in deze setting tot een afname van het middelengebruik leidt en of de aard van de beloning (cash geld of waardebons) hierop een invloed heeft. Naast onderzoeksdata laten we ook patiënten aan het woord over hun ervaringen met deze behandelmethode.

Voorzitter: Robin Achterhof, Projectcoördinator SIGMA-project/doctoraatsstudent, Center for Contextual Psychiatry - KU Leuven

In 2018 zijn wij als onderzoekers bij het Centrum voor Contextuele Psychiatrie aan de KU Leuven Germeys gestart met het SIGMA-project: een langdurig onderzoek naar de geestelijke gezondheid van Vlaamse jongeren. Binnen SIGMA kijken we naar een breed spectrum aan relevante risico- en beschermingsfactoren, met daarin een sterke focus op de dagdagelijkse sociale levens van jongeren. Toen in 2020 de COVID-19 pandemie toesloeg, en zowel de sociale levens als mentale gezondheid van jongeren onder druk kwam te staan, bleek het belang van SIGMA des te groter. De resultaten van metingen zowel voor als doorheen de pandemie stellen ons in staat om in dit symposium te spreken over veranderingen in de geestelijke gezondheid van jongeren, en de rol van verschillende factoren: slaap, sociale terugtrekking, en de ouder-kindrelatie. Ook spraken we in 2022 met jongeren zelf, in de vorm van jongerenadviespanels, over hoe zij kijken naar geestelijke gezondheid en onderzoek daarnaar. In dit symposium bespreken we deze resultaten, en de belangrijkste implicaties daarvan.

S22.1 | De impact van COVID-19 op het dagelijks leven van adolescenten: de rol van de ouder-kindrelatie
Julie Janssens, Doctoraatsstudent, Center for Contextual Psychiatry - KU Leuven

De COVID-19-maatregelen hebben het dagelijkse leven van adolescenten ingrijpend veranderd. Onderzoek suggereert een toename in prikkelbaarheid, stress, eenzaamheid en gezinsconflicten. Een potentiële beschermende factor is de kwaliteit van de ouder-kindrelatie, hoewel onderzoek tot hiertoe grotendeels bestaat uit cross-sectionele studies, die gebruik maken van retrospectieve vragenlijstmetingen in volwassen steekproeven. Daarom gebruikten wij gegevens van SIGMA, een longitudinale, experience sampling cohortstudie, waarin N = 173 adolescenten van 11 tot 20 jaar werden getest voor en tijdens COVID-19. Analyses toonden een verminderde dagelijkse prikkelbaarheid en een toename in eenzaamheid tijdens de pandemie. De dagelijkse stressniveaus bleken onveranderd. Zowel de kwaliteit van de vader- als moederrelatie hing omgekeerd samen met de mate van prikkelbaarheid en eenzaamheid en bufferde tegen de toename van eenzaamheid tijdens de pandemie. De kwaliteit van de ouder-kindrelatie hing niet significant samen met de hoeveelheid gezinsconflict, maar de bevindingen toonden wel een verband tussen de kwaliteit van de ouder-kindrelatie en hoe belastend het gezinsconflict werd ervaren. Aangezien effectgroottes klein waren, ondersteunen onze onderzoeksbevindingen geen sterk effect van de eerste lockdown op de prikkelbaarheid, stress, eenzaamheid en gezinsconflicten bij adolescenten. De geestelijke gezondheid van adolescenten moet echter blijvend opgevolgd worden aangezien onze resultaten enkel de situatie tijdens de vroege fase van de pandemie weergeven welke veranderd kunnen zijn naarmate de pandemie vorderde. Implicaties voor clinici zijn het gebruik van gezinstherapeutische benaderingen waarbij zowel vaders als moeders worden betrokken, met als doel het herstellen en versterken van de hechtingsrelatie met ouders bij adolescenten die het moeilijk hebben.

S22.2 | Ervaringen van alleen zijn tijdens de eerste COVID 19-lockdown
Eva Bamps, Doctoraatsstudent, Center for Contextual Psychiatry - KU Leuven

De COVID 19-lockdown in maart 2020 zorgde voor een plotse verandering in het sociale leven van jongeren, daarbij mogelijk ook in hoe sociaal teruggetrokken ze waren (d.w.z. hoeveel tijd ze alleen doorbrachten) en hoe ze deze momenten ervaarden. Een toename in sociale terugtrekking in de adolescentie is onderdeel van een normatieve ontwikkeling, maar het is ook gerelateerd aan het ontwikkelen van mentale gezondheidsproblemen. Daarom is het noodzakelijk om de ervaringen van jongeren te vergelijken voor en tijdens de lockdown. Hier worden de resultaten gedeeld van onderzoek naar hoe de dagelijkse ervaringen van jongeren wanneer ze zich sociaal terugtrokken, veranderd zijn tijdens de lockdown ten opzichte van ervoor. Ook onderzocht deze studie welke risico- en beschermende factoren een rol speelden in die veranderingen. Hiervoor werd gebruik gemaakt van gegevens van 110 jongeren tussen 13 en 20 jaar die verzameld werd in het kader van de SIGMA studie, een grootschalig onderzoek over mentaal welzijn bij jongeren uit heel Vlaanderen. De jongeren vulden vragenlijsten in over sociale steun, sociale vaardigheden en COVID 19-gerelateerde gebeurtenissen. Gedurende een periode van zes dagen kregen ze tien keer per dag een oproep op hun smartphone om een korte vragenlijst in te vullen over hoe ze zich voelden, wie er bij hen was en wat ze aan het doen waren. De resultaten van deze studie kunnen een indicatie geven van welke jongeren sociale terugtrekking als negatiever ervaren hebben tijdens de eerste lockdown.

S22.3 | Leren van jongeren: Bevindingen van de SIGMA jongerenadviespanels
Zeynep Akcaoglu, Doctoraatsstudent, Center for Contextual Psychiatry - KU Leuven

Adolescentie vormt een cruciale periode voor het ontstaan mentale problemen. Het is ook een periode waarin sociale identiteit en relaties veranderen. Het SIGMA-project startte in 2018 als een longitudinale studie naar de mentale gezondheid van Vlaamse jongeren, met bijzonder oog op de rol van sociale interacties. Op tweejaarlijkse basis nodigen we jongeren uit om uitgebreide vragenlijsten in te vullen i.v.m. hun mentaal welzijn. We bestuderen ook de continue interactie tussen mentaal welzijn en contextuele factoren leven a.d.h.v. Experience Sampling Methodology (ESM), een gestructureerde dagelijkse dagboekmethode waarbij jongeren gedurende 6 dagen worden opgevolgd. De vraag is echter hoe jongeren zelf kijken naar mentale gezondheid en onderzoek. We stelden daarom drie verschillende focusgroepen samen en bevroegen op semigestructureerde wijze hun visie en ervaringen. Eén groep bestond uit jongeren die reeds deelnamen aan de studie. De twee andere groepen bestonden uit jongeren met een hoger risico voor mentale problemen: jongeren met een kwetsbare maatschappelijke achtergrond en jongeren met een geschiedenis van niet-suïcidaal zelf verwondend gedrag. Ondanks een verhoogde kwetsbaarheid zijn deze jongeren vaak onder gerepresenteerd in onderzoek. Iedere groep kwam drie keer samen om over volgende thema’s te spreken: mentaal en sociaal welzijn, methode van de SIGMA-studie en procedurele aspecten van algemeen onderzoek (o.a. rekrutering en delen van resultaten). Iedere groep bestond uit 8 participanten tussen de leeftijd van 16 en 22 jaar. De resultaten werden geanalyseerd a.d.h.v. thematische analysis. Bevindingen uit de focusgroepen dienen om de derde golf van het SIGMA-project te optimaliseren.

Bijkomende spreker(s):

Omwille van de aard van de workshop, zullen we deze met drie muziekherapeuten geven: Nele Fiers (PC Sint-Jozef Pittem), Karolien Moers (PSC Leuven) en Lotte Kennivé (UZ Brussel)

Tijdens deze workshop gebaseerd op Vocal Psychotherapy (Austin, 2009) geven we onze adem, onze stem en diens natuurlijke klanken (speel)ruimte. Het (her)beleven van dit primaire spel brengt ons in contact met innerlijke, vroegkinderlijke dynamieken en met kwetsuren die ons tot op heden bepalen. De dragende vocale methodieken en de fijne afstemming van de muziektherapeut vormen de basis voor veiligheid en openheid waarbinnen herstel en heling kunnen plaatsvinden. We laten jullie kennis maken met de praktijk van Vocal Psychotherapy door zelf in de ervaring te stappen van het samen mogen klinken. Nele Fiers, Lotte Kennivé en Karolien Moers begeleiden jullie doorheen verschillende muzikale spelvormen waarin de stem een centrale rol speelt.

Leerdoelen:
kennismaking met preverbale traumabehandeling

Methode:
belevingsgerichte werkvormen; reflectie a.d.h.v. casusmateriaal

Referentie:
Austin, Diane (2009). The Theory and Practice of Vocal Psychotherapy. London, Jessica Kingsley Publishers

Opmerking: Max 25 deelnemers

Bijkomende sprekers:

Kaat Van der Jeught, klinisch psycholoog - psychotherapeut CGG De Drie Stromen
Dr. Kristien Lemaitre, psychiater CGG De Drie Stromen
Jo De Grave, lic. biomedische wetenschappen, kwaliteitscoördinator CGG De Drie Stromen

In deze werkwinkel verkennen we de dynamiek van wachttijden in ambulante en residentiële settings, en vertalen we wetenschappelijk onderbouwde wiskundige en therapeutische inzichten 1 naar de klinische praktijk.

Ingrepen binnen het proces van indicatiestelling en klinische aandachtspunten bij zowel de aanvang als ook tijdens de behandeling, hebben een gunstig effect op de wachttijden. Dankzij een vernieuwd in-en doorstroombeleid daalde in CGG De Drie Stromen de gemiddelde wachttijd voor volwassenen van 24 naar 7 weken, terwijl net méér mensen een behandeling starten. Clinici en operationeel verantwoordelijken kunnen met een checklist de eigen aanpak van wachttijden toetsen aan vaak onbenutte wetenschappelijke inzichten en maken kennis met een plan van aanpak. Beleidsmakers krijgen een methode aangereikt die kan bijdragen tot afstemming van vraag & aanbod (prevalentie, hulpvraag, programmatie zorgaanbod, budgetten).

Leerdoelen:

• Deelnemers nemen kennis van relevante wetenschappelijke inzichten in dit thema
• Deelnemers reflecteren over de eigen aanpak van de wachttijden
• Deelnemers leren een praktijkgericht model dat effectief gebleken is in het beheersen van wachttijden.
• Deelnemers maken kennis met een methode van capaciteitsplanning als beleidsinstrument
• Deelnemers engageren in een verbredende discussie rond het thema.

Methode:
We behandelen sleutelconcepten (incl. simulatie) en introduceren een praktisch kader voor het in- en doorstroom management binnen een behandelsetting. Deze kennis verdiepen we via vignetten uit de klinische praktijk, casuïstiek, bevraging van deelnemers, een checklist en vraag & antwoord.

Referentie:
Rens, J. De Grave, G. Dom, I. Glazemakers, K. Van den Broeck (2021). Genoeg gewacht: naar een gezamenlijke aanpak van wachttijden in de Vlaamse ggz. Tijdschrift voor Psychiatrie 2021, Vol.63 (12), 875-882

Het is zeker geen randfenomeen en toch leeft het onderwerp onder de maatschappelijke radar: ouders die zich machteloos voelen ten aanzien van hun inwonende (jong)volwassen kinderen wanneer deze op chronische wijze zijn ‘stilgevallen’ en geen hulpvraag meer stellen. De zorgen van ouders zijn vaak ernstig: er is sprake van extreme isolatie, het wegvallen van enige dagactiviteit en er zijn uiteenlopende psychiatrische moeilijkheden waar geen hulp rond is.

Parallel aan de verwaterende lijnen tussen (jong)volwassene en buitenwereld, vertunnelt en verarmt ook de ouder-kind relatie. De variabiliteit aan emoties en gedragingen tussen ouders en kinderen neemt sterk af, ze tonen zich op steeds minder diverse manieren aan elkaar. Wat rest zijn enkel spiralen van druk of gelatenheid, soms grote aanpassingen van ouders aan de dreiging van geweld en een geminimaliseerd contact.

Therapeutische trajecten met ouders maken het mogelijk om de impasse op een duurzame manier te doorbreken en nieuwe bewegingsruimte te creëren. Tegelijk is het daarbij erg belangrijk om niet enkel oog te hebben voor hoe er weer dynamiek kan ontstaan in de uitwisselingen tussen ouders en hun kinderen. Deze ‘invariabiliteit’ aan interactiepatronen hangt namelijk samen met gepolariseerde opvattingen en adviezen van omringende families, sociale gemeenschappen, maar ook van hulpverleners.

Op basis van meer dan 5 jaar intensieve samenwerking rondom deze problematiek worden deelnemers aan de workshop meegenomen in een kijk – en werkwijze die inzicht geeft in deze verwevenheid en gepaste interventies helpt faciliteren.

Leerdoelen:

• Deelnemers verwerven inzicht in de specifieke kenmerken van deze problematiek en hoe deze als dusdanig te herkennen
• Deelnemers verwerven inzicht in belangrijke randvoorwaarden voor de therapeutische samenwerking met ouders in een dergelijk hulpverleningstraject
• Deelnemers verwerven inzicht in hoe een relationele impasse kan worden doorbroken door hun interventies te oriënteren op zowel het verhogen van de variabiliteit aan interacties en emoties tussen de gezinsleden als het faciliteren van de variabiliteit aan interacties tussen de gezinsleden en hun sociale en professionele omgeving
• Deelnemers kunnen de aangeboden kijk - en werkwijze als 'frame' inzetten om zich te oriënteren ten aanzien van eigen casuïstische uitdagingen

Methode:
De specifieke kijk - en werkwijze van deze workshop wordt theoretisch-conceptueel toegelicht maar ook concreet gemaakt via diverse voorbeelden van lopende en afgeronde casuïstische processen. Daarnaast worden deelnemers gestimuleerd om deze werkwijze te vertalen naar hun eigen casuïstiek en hierover met elkaar in uitwisseling te gaan, zowel in kleine als in grote groep.

Referentie:
Beckers, W, Jakob, P, Schreiter, ML, (2021). Mattering and parental presence in systemic therapy using nonviolent resistance: the utilization of imaginary methods. Family Process, 00, 1-13
Beel, V, (2020). Het verborgen bestaan van Boomerang Kids. De Standaard, 2020, 10-14

Er is de laatste jaren al meer aandacht voor KOPP/KOAP (Kinderen van Ouders met Pyschische Problemen/Kinderen van Ouders met een AfhankelijkheidsProblematiek) en er bestaan al heel wat mooie initiatieven rond. Maar hoe kunnen organisaties dit toepassen in de praktijk op een duurzame manier, en verankeren in hun beleid?

De werkwinkel is gebaseerd op bestaande kennis en de jarenlange expertise rond KO(A)PP bij Familieplatform, én op basis van nieuwe input uit onze Reflectiegroepen KOPP-beleid. We willen zorgverleners inspireren om ook in hun organisatie aan de slag te gaan om een KOPP-beleid te ontwikkelen en implementeren. We geven hiervoor niet enkel verschillende goede praktijken mee, maar reiken ook concrete tips en tools aan.

Medewerkers uit zowel mobiele, ambulante of residentiële begeleiding kunnen deelnemen.

Leerdoelen:

1. Deelnemers weten wat een KOPP-beleid is
2. Deelnemers weten waarom een KOPP-beleid belangrijk is
3. Deelnemers zijn geïnspireerd om in hun organisatie een duurzaam KOPP-beleid op poten te zetten

Methode:

• Vorming door KOPP-medewerkers Kris Holemans en Katleen Hoing (Familieplatform)
• Getuigenissen over goede praktijken

Referentie:
Claes, Soetkin, Venken, Liesbeth, De Groote, Elke, Vermeulen, Marijke (2016). KOPPzorg(en). Werken rond kinderen van ouders met een kwetsbare geestelijke gezondheid. Antwerpen, Familieplatform

Opmerkingen: Max. 20 deelnemers

Zelfcompassie of mildheid voor zichzelf gaat over het vermogen vriendelijk te zijn voor eigen kwetsbaarheid. Via zelfcompassie leren mensen warmte te geven aan zichzelf zodat moeilijke emoties vlotter gereguleerd kunnen worden. In plaats van vanuit overlevingsmechanismen te reageren en defensief te worden of uit contact te gaan, leren mensen zich te verbinden met hun emoties. Emoties kunnen worden doorvoeld in het lichaam. Mensen leren communiceren met anderen terwijl ze hun emoties zelf dragen.

Er ontstaat zo meer ruimte om verbindend te communiceren of grenzen en verwachtingen aan te geven zonder verwijt of zonder dicht te klappen. Het vermogen zelfcompassie te tonen is zowel helpend bij eigen worstelingen en prestaties, als in iemands rol als ouder. Mensen leren eigen fouten te zien als groeimogelijkheden in plaats van heel kritisch om te gaan met zichzelf. Zelfcompassie draagt ook bij aan het scheppen van een innerlijk veilig klimaat om met pijnlijke herinneringen, trauma’s uit het verleden en hechtingskwetsuren om te gaan.

Ouders die zich het vermogen tot zelfcompassie eigen maken en daarmee oefenen, kunnen merken dat het hen helpt beter af te stemmen op de moeilijkheden of vragen van hun kind. Wanneer ouders eerst mildheid tonen bij het eigen ongemak dat ze misschien ervaren, wanneer hun kind uitdagend of lastig gedrag vertoont, in plaats van vanuit defensie te gaan reageren, zullen beter in staat zijn, de warme band met hun kind veilig te houden en alsnog kader en grenzen te bieden waar nodig.

Zelfcompassie helpt innig verbinden met zichzelf en de ander.

Leerdoelen:

• Inzicht in het belang van zelfcompassie bij veilige hechting, afstemming, verbinden.
• Inzicht in de waarde van zelfcompassie bij emotieregulatie en containment.
• Ervaren van oefen met zelfcompassie bij eigen kwetsbaarheid.

Methode:
Psycho-educatie via duiding op whiteboard & meditaties.

Referentie:
Braehler, C., & Neff, K. (2020). Self-compassion in PTSD. In M. T. Tull & N. A. Kimbrel (Eds.), Emotion in posttraumatic stress disorder: Etiology, assessment, neurobiology, and treatment (pp. 567–596). Elsevier Academic Press.

Lathren, C., Bluth, K., Zvara B. (2020). Parent self‐compassion and supportive responses to child difficult emotion: An intergenerational theoretical model rooted in attachment. Journal of Family Theory & Review, 12(3), 368-381.

Opmerking: maximum 25 deelnemers

Of je nu met individuen, koppels, gezinnen, volwassenen of kinderen werkt: deze workshop geeft je praktische richtlijnen over wat werkt en wat niet als je (leden van) een samengesteld gezin (stiefgezin) probeert te helpen.

Leerdoelen:
Je leert zien waarom samengestelde gezinnen fundamenteel anders zijn (vergeleken met kerngezinnen, adoptiegezinnen,...). Je leert begrijpen welke uitdagingen eigen zijn aan deze gezinsvorm. Je ontdekt welke de typische valkuilen zijn in het werken met samengestelde gezinnen en wat best werkt.

Methode:
Er is ruimte voor reflectie, je krijgt enkele concrete demonstraties van technieken en is ruimte voor vragen of discussie. Je gaat naar huis met een bruikbaar kompas om te werken met samengestelde gezinnen.

Referentie:
Papernow, P.L. (2022). Werken met nieuw samengestelde gezinnen. Mythes, valkuilen, tips en interventies. Pelckmans. Kalmthout.
https://www.pelckmansuitgevers.be/werken-met-nieuw-samengestelde-gezinnen.html

M08.1 | Androgeen deprivatie therapie: wanneer en hoe af te bouwen, te wijzigen of te stoppen?, Jeandarme

Androgeen deprivatie therapie (ADT) is een waardevolle aanvullende therapie bij mannen met een parafiele stoornis en een verhoogd recidiverisico. De literatuur biedt echter weinig concrete richtlijnen over de opvolging. In deze studie werd via een gemodificeerde Delphi-methode een consensus-based richtlijn ontwikkeld inzake de besluitvorming tot aanpassing van ADT. Er was geen consensus over de vereiste minimale behandelduur, maar wel over het ontbreken van een maximumduur. Psychiaters hebben de eindbeslissing over aanpassing van ADT. Stopzetting is gerechtvaardigd bij het ontstaan van ernstige onbehandelbare bijwerkingen en bij het intrekken van informed consent. Voor het merendeel van de criteria van de COSTLow-R schaal die gebruikt kan worden ter onderbouwing van deze beslissing werd sterke of zwakke consensus gevonden. Drie extra criteria werden toegevoegd. Bij gebrek aan een empirische validering, is een richtlijn gebaseerd op een transparante overeenstemming een eerste stap in een betere onderbouwing van de besluitvorming tot aanpassing van ADT.

Referentie:
Jeandarme, I., Verschueren, S., Bokern, H., De Laender, J., Lucieer, J., Marcq, P., T'Sjoen, G., Troelstra, J., Van de Putte, D., Van Haecke, B., Vanderschueren, D., & Gijs, L. (2021). Androgeen deprivatie therapie bij mannen die een zedendelict pleegden: wanneer en hoe af te bouwen, te wijzigen of te stoppen? Tijdschrift voor Seksuologie, 45(3), 138-147.

M08.2  | Het deskundigenonderzoek in strafzaken: Waar de mosterd halen?, Pouls

Internering is een Belgische maatregel voor ontoerekeningsvatbare daders met een psychische stoornis. Aan de hand van een forensisch psychiatrisch deskundigenonderzoek wordt de mate van toerekeningsvatbaarheid bepaald. Hoewel de rechter in België beslist over de toerekeningsvatbaarheid, volgt deze doorgaans de conclusie van het forensisch psychiatrisch deskundigenonderzoek. Deze onderzoeken spelen daarmee een cruciale rol binnen het strafproces. Het bepaalt immers voor een groot deel de verdere besluitvorming omtrent bestraffing. Toch zijn ze ook onderhevig aan heel wat maatschappelijke kritiek, waardoor duidelijke regelgeving, procedures en formats zich opdringen. In het licht van de nieuwe Belgische regelgeving werd via een literatuuronderzoek en communicatie met lokale experten een overzicht gegeven van de praktijk rond het forensisch psychiatrisch deskundigenonderzoek in strafzaken in België, Nederland, Frankrijk, Duitsland, Engeland, Zweden en Canada. Hierbij werd getracht de verschillende systemen te beschrijven aan de hand van (1) het juridisch concept ontoerekeningsvatbaarheid, (2) het forensisch psychiatrisch onderzoek en (3) de forensisch psychiatrische expert. De resultaten van deze vergelijkende studie zullen gepresenteerd worden op het congres.

Referentie:
Pouls, C., Jeandarme, I., Al-Taiar, H., Bradford, J., Canton, W., Kristiansson, M., Thibaut, F., Verreyt, V., & Konrad N. (2022). Criminal responsibility evaluations: Benchmarking in different countries. International Journal of Law and Psychiatry, 81, e101775. https://doi.org/10.1016/j.ijlp.2022.101775

M08.3 | Ethniciteit in de forensische psychiatrie: Wat weten we??, De Pau

Migranten en etnische minderheden zijn relatief overgerepresenteerd in de forensische psychiatrie. Tijdens hun verblijf in de forensische psychiatrie, is het dan ook van belang om cultuursensitief te werken. In de reguliere ggz is reeds aandacht voor cultuursensitief werken, en in de internationale correctionele theorie gaat men op zoek naar zulke werkwijze in het gevangeniswezen. De vraag dringt zich op hoe dit concept in de forensische psychiatrie geïntegreerd kan worden. In dit onderzoek, werd met behulp van een scoping review getracht alle cultuursensitieve praktijken in de forensische psychiatrie, die reeds beschreven zijn in de internationale literatuur, in kaart te brengen. De resultaten tonen aan dat zulk onderzoek nog schaars is en dat het onderzoeksveld zich pas sinds het laatste decennium aan het ontwikkelen is. Onderzoek focust zich voornamelijk op cultuursensitieve diagnostiek en in mindere mate op therapeutische kaders of benadering. Deze bevindingen tonen aan dat het onderwerp van cultuursensitieve zorg in de forensische psychiatrie sterker aanwezig moet zijn op de onderzoeksagenda om evidence-informed werken met deze doelgroep te versterken.

Referentie:
Penney, S. R., Prosser, A., Grimbos, T., Egag, E., & Simpson, A. I. F. (2020). Voluntary and Forced Migrants in Forensic Mental Health Care. International Journal of Forensic Mental Health, 19(4), 391-402. https://doi.org/10.1080/14999013.2020.1812772
Strauss-Hughes, A., Ward, T., & Neha, T. (2021). Considering practice frameworks for culturally diverse populations in the correctional domain. Aggression and Violent Behavior, 101673.

M09.1 |  Geënte therapie: Ervaringen in het werkveld schoeien op een theoretische leest., Vits

In 2013-2015 beoogden we in het project ‘Goed Weekend!’ om professionaliteit uit de 2e lijn dichter en rechtstreeks bij mensen te brengen die niet of weinig geneigd zijn om op consultatie te komen, om welke reden dan ook. Dit project richtte zich op mensen in armoede. Binnen dit project deden we vanuit het CGG-VBO de eerste ervaringen op met wat we ‘geënte therapie’ zijn gaan noemen (cf. draaiboek p.13).
In dit eerste project vonden de interventies plaats op een basis van een gezamenlijke presentie van een professioneel steunfiguur en een psychotherapeut. De balans presentie/specifieke interventie lag hier nog in het voordeel van de presentie.
Enkele jaren later (2018) hanteren we deze ervaringen in een nieuw kader, dat van intersectorale teams binnen de ontplooiing van 1G1P. Ditmaal werken we eveneens met een professioneel vertrouwenspersoon maar is de aanwezigheid van de psychotherapeut duidelijk meer toegespitst op specifieke interventies tijdens het geënt consult. We maken aansluiting met theoretische kaders (oa epistemic trust) zodat therapeutisch gewerkt kan worden in een niet-therapeutische setting, opdat er een dialoog kan ontstaan tussen het functioneren van het gezin en een mentaliserend- en ontwikkelingsbevorderend betekeniskader. Dit met als doel tot een weloverwogen plan rond de psychische hygiëne en zorg te komen.

Referentie:
Vits, G. e.a. (2014). Draaiboek: Goed Weekend! Netwerk tegen armoede.
Bevington, D. et al. Attachment & Human Development, (2015), Applying attachment theory to effective practice with hard-to-reach youth: the AMBIT approach. Vol 17. 157-174.

M09.2 | Zorg op maat: Over complexe afstemming en onderhandeling, Vanderhofstadt

De ‘ontregeling van de zorg’ heeft als beweging de wind in de zeilen. De patiënt centraal stellen is een visie die vraagt om maatwerk, wars van protocollen, met nadruk op het belang van de hulpverleningsrelatie.

De praktijk is echter grillig. Patiënten hebben soms moeite om hulpvragen of doelstellingen te verwoorden. Soms lijken woorden ontoereikend om te omschrijven ‘wat we samen doen’ of schuiven zorgbehoeftes telkens weer doorheen tijd en omstandigheden. Het is een aanhoudend afstemmingsproces.
Voorbeelden van woelige onderhandelingsprocessen en overkoepelende stellingen helpen ons de discussie voeren en inzicht verwerven in de manier waarop we, binnen het kader van onze specifieke werkcontext, onderhandelen met onze patiënten over zorg. Hoe gaan we te werk? Wat biedt houvast?
Samen geven we taal aan de verhoudingen waarin we ons begeven en onderzoeken we de rollen die we in relatie tot onze patiënten bekleden. We reflecteren ook over andere wijzes van onderhandelen die mogelijk zijn binnen de grenzen van de werkcontext.
‘Hoe minder regels, hoe beter de zorg.’
‘Een hulpvraag is een vereiste om op pad te gaan met mensen.’
‘Als hulpverlener denk ik na en spreek ik met patiënten.’
‘Onderhandelen stopt nooit.’
‘Als hulpverlener bepalen we alleen welke zorg we bieden.’
‘Ik ben dezelfde hulpverlener voor al mijn patiënten.’
‘Wat we doen blijft hetzelfde en staat los van de hulpverlener, plek, ruimte en gesprekspartners aanwezig.’

Referentie:
Vanderhofstadt, S. (2021). De hulpverleningsrelatie als hoeksteen van (mobiele) zorg. Met rolomschrijvingen als rode draad. Systeemtheoretisch Bulletin, 39(3), 257-279.

De geestelijke gezondheidszorg opereert niet in een vacuum, maar binnen een samenleving waar een bepaalde cultuur –waarden, normen, doelstellingen en verwachtingen geldt. Met een MAS-index van 54 is de Vlaamse cultuur behoorlijk sterk gedreven door competitie, prestaties en succes, een ‘live to work’ cultuur. Dat waarde systeem start op school en bepaalt van daaruit het verdere leven. Daar hangt natuurlijk een prijskaartje aan vast, ‘something’s gotta give’.  In dat opzicht is de immense crisis die we net doorstaan hebben – het Chinese synoniem voor ‘crisis’ is toepasselijk ‘kans’ of ‘oplossing’- misschien wel de gedroomde kans om een aantal dingen te ‘herbekijken’. Na een crisis als deze beseffen we bijvoorbeeld meer dan ooit hoe belangrijk onze behoefte aan verbinding is, als in betere zorg, betere relaties enzovoorts. Maar kunnen we dat alles ook structureel inbedden? Welke veranderingen binnen de samenleving kunnen de taak van de geestelijke gezondheidszorg verlichten? Bijvoorbeeld: als de eerste duizend dagen van een mensenleven zo fundamenteel zijn voor de rest van datzelfde mensenleven, hoe kunnen we daar dan als samenleving op inspelen? Kunnen we leren van andere, meer feminiene culturen als de Zweedse waar een mama een volledig jaar mag thuisblijven na de geboorte van haar baby? Zweden volgt gewoon de richtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie  –een baby heeft nu eenmaal veel nood aan lichamelijke nabijheid het eerste jaar. En kunnen we bijvoorbeeld de politiek overtuigen om minder baby’s per verzorgende te voorzien in de kinderkribbe? En, en, en…? Niet enkel qua duurzaamheid is er een cultuurverandering nodig, ook qua welzijn en welbevinden mag er flink gesleuteld worden en wat dat betreft is het niet slecht om expliciet te maken wat velen onder ons onderhuids voelen.

Discussianten:
Kris Van den Broeck, Klinisch psycholoog, Professor, UAntwerpen, Wilrijk
Jurjen Luykx, psychiater en hoofd-onderzoeker van de studie
Hans Keune, promotor zorg en natuurlijke leefomgeving
Prof. Dr. Ir Ivan Verhaert (IMDO en EMIB)

Klimaatverandering vormt een evident risico voor de volksgezondheid. De effecten van klimaatverandering op de leefomgeving en gezondheid van de mens verlopen via velerlei routes. Voorbeelden hiervan zijn overstromingen door stijgende zeespiegels, droogte, verspreiding van ziektes, migratie, toenemende UV-schade en nadelige gezondheidseffecten door afnemende lucht- en waterkwaliteit. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) noemt klimaatverandering zelfs de grootste bedreiging van de wereldwijde gezondheid in de huidige eeuw. De Nederlandse gezondheidszorg produceert 7% van de totale nationale CO₂-uitstoot. Dat betekent dat zorginstellingen een substantiële verantwoordelijkheid hebben als het gaat om het nemen van maatregelen die de impact op het klimaat verkleinen. Dankzij dergelijke maatregelen hebben we nú een kans de volksgezondheid duurzaam te verbeteren. Jurjen Luykx en enkele Nederlandse collega's-psychiaters ontwikkelden een vragenlijst om de duurzaamheidsdoelstellingen van Nederlandse GGZ-instellingen te inventariseren. De Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie sprong mee op de kar en paste de enquete aan voor gebruik in Vlaanderen. Tijdens de discussie zullen de resultaten van beide onderzoeken vergeleken worden. We gaan in gesprek met Jurjen Luykx als hoofdonderzoeker van het Nederlandse luik, en Kris Van den Broeck vanuit Vlaanderen, om te bekijken waar er nog knelpunten liggen voor de toekomst, en welk laaghangend fruit we nu al kunnen plukken om de duurzaamheid van GGZ-instellingen te verbeteren. Kirsten Catthoor is moderator van dienst .

S23.1  | Verslaafd op voorschrift? Hoe langdurige gebruikers van benzodiazepines omgaan met medicatiegerelateerd stigma
Melissa Ceuterick, PhD, Postdoctoraal onderzoekster, Universiteit Gent, Gent

Stigma en schaamte zijn cruciale obstakels die vaak het vermogen van mensen ondermijnen om actie te ondernemen om ongezonde situaties te veranderen. Op basis van 30 diepte-interviews met voormalige en huidige langdurige gebruikers van slaapmedicatie en kalmeringsmiddelen (i.e. benzodiazepinen) in België, onderzoeken we hoe deze patiënten het meerlagige stigma ervaren met betrekking tot hun psychotrope medicatiegebruik. We ontrafelen hoe zelfstigma gerelateerd aan langdurig gebruik van benzodiazepinen is ingebed in de perceptie van het farmaceutische zelf, een concept dat voor het eerst werd ontwikkeld door medisch antropoloog Janis Jenkins. Dat farmaceutische zelf is gedeeltelijk gebaseerd op de maatschappelijke beeldvorming over psychotrope medicatie, evenals op normen en heersende ideeën over de specifieke medische aandoeningen waarvoor deze medicijnen worden gebruikt. Sommige van deze negatieve percepties zijn gebaseerd op het risico op afhankelijkheid. Door hun langdurig gebruik te positioneren als een genormaliseerde en noodzakelijke ondersteuning, een iatrogeen ontwenningssyndroom, een overwonnen verslaving of gewoon te overwinnen door een geleidelijke afbouw op schema, negotiëren gebruikers de meerlagige negatieve stereotypen rond verslaving/afhankelijkheid en het bredere stigma gehecht aan hun medicatiegebruik.

S23.2  | De ideale wereld: vrij van benzodiazepines? (11u35-11u55)
Kristien Coteur, MSc in de familiale en seksuologische wetenschappen, PhD Candidate, KU Leuven, Leuven
Sanne Peters, Pieter Jansen, Marc Van Nuland

Op basis van semigestructureerde interviews met huisartsen en apothekers wordt het ideale scenario voor benzodiazepinegebruik geschetst. We bespreken utopische ideeën uit de eerstelijnszorg en barrières die ons verhinderen ernaar te leven.

S23.3  | Blended care voor de afbouw van slaapmedicatie, niet voor iedereen?
Kristien Coteur, MSc in de familiale en seksuologische wetenschappen, PhD Candidate, KU Leuven, Leuven
Marc Van Nuland, Catharina Matheï, Sibyl Anthierens, Kris Van den Broeck, Birgitte Schoenmakers

Hoewel de Belgische richtlijnen stellen dat slaapmedicatie (benzodiazepines en z-drugs) zo kort mogelijk en in de laagst mogelijke dosis dient te worden gebruikt, is dagelijks gebruik voor maanden of jaren geen uitzondering. De begeleiding van een patiënt om deze medicatie af te bouwen berust enerzijds op het grondig informeren van de patiënt, anderzijds op het motiveren om verandering teweeg te brengen. Het succes van blended care in de aanpak van slaapproblemen en middelenmisbruik doet vermoeden dat een combinatie van online zelfhulp en persoonlijke consultaties met de arts een succesvolle formule is voor de afbouw van slaapmedicatie in de eerstelijnszorg. Aan de hand van een pragmatische c-RCT werd de effectiviteit van blended care voor het discontinueren van slaapmedicatie in de eerstelijnszorg onderzocht. Op basis van toxicologische screening, op 6 maanden en 12 maanden, werd nagegaan hoeveel patiënten hun slaapmedicatie konden afbouwen. Een procesevaluatie werd ingebed in het project om de resultaten te contextualiseren.

S23.4  | De rol van benzodiazepines en Z-producten binnen de klinische praktijk
Melissa Ceuterick, PhD, Postdoctoraal onderzoekster, Universiteit Gent, Gent
Beatrice Scholtes, Pauline van Ngoc, Jean-Luc Belche, Piet Bracke

BENZOCARE -een samenwerking tussen de onderzoeksgroep Hedera Universiteit Gent en de Eerstelijnsgezondheidszorg van de Universiteit van Luik-bestudeert de toegankelijkheid van de geestelijke gezondheidszorg in België voor mensen met een benzodiazepinen gebruiksstoornis, zowel vanuit het standpunt van patiënten als dat van zorgverleners. In deze presentatie stellen we de eerste resultaten voor van een discoursanalyse op basis van 24 semigestructureerde interviews met zorgverleners in Vlaanderen en Wallonië. Hieruit blijkt een enorme diversiteit aan protocollen en perspectieven op zowel het afbouwen als blijvend voorschrijven van deze medicatie (als substitutie of onderhoudsmedicatie). We bespreken de verschillende visies van zorgverleners op de rol van benzodiazepines in de klinische praktijk. Finaal beogen we met dit project breed gedragen beleidsaanbevelingen te ontwikkelen op basis van een Delphi panel.

S23. 5 | Conclusie en afrondende bespreking 

S24.1 | Familiebetrokkenheid binnen de GGZ
Kim Steeman, Directeur, Familieplatform, Berchem

In dit eerste onderdeel schetsen we de huidige stand van zaken rond familiebetrokkenheid in de GGZ.  Op basis van getuigenissen en signalen van families en familieorganisaties zetten we de sterktes, de noden en knelpunten op een rijtje. We inspireren jullie ook met enkele vernieuwende good practices die de blijvende evolutie in zorg aantonen.

S24.2 | De familie reflex: concrete handvaten
Daisy Nauwelaers, Projectmedewerker, Familieplatform, Berchem

De Familiereflex: Naast(en) samen... Staan we sterk! De Familiereflex maakt de vertaalslag van de richtlijn rond het betrekken van naasten in GGZ. Concrete aanknopingspunten voor hulpverleners en voor zorgorganisaties krijgen onder andere vorm in online opleidingen, een Quickscan en coachingstrajecten.

Tijdens dit onderdeel gaan we in op de aanbevelingen van de richtlijn, de aanknopingspunten van de Familiereflex en wat de ervaring ons dusver leerde over de implementatie ervan.

S24.3 | De familievertrouwenspersoon: een extra aanspreekpunt voor familie
Marieke Van Schoors, Projectmedewerker, Familieplatform, Berchem

In dit onderdeel staan we stil bij de familievertrouwenspersoon. Van 2019-2021 liep het proefproject familievertrouwenspersoon in 4 zorgorganisaties. Aan de hand van interviews en een online bevraging werd nagegaan op welke manier de functie familievertrouwenspersoon ervaren werd, alsook wat werkpunten zijn voor de toekomst. De resultaten van het rapport zullen gepresenteerd worden en concrete richtlijnen voor de toekomst zullen voorgesteld worden.

S24.4 | De familietevredenheidsmeting
Elke Van Lierde, Wetenschappelijk medewerker, Familieplatform, Berchem

Hoe ervaart familie de kwaliteit van de zorg binnen de Vlaamse GGZ? Om hier een antwoord op te kunnen bieden, ontwikkelde Familieplatform vzw de familietevredenheidsmeting. Dit met als voornaamste doel om zorgorganisaties verder te inspireren tot het uitwerken of optimaliseren van een gedragen familiebeleid. De afgelopen jaren werd de stem van familie bevraagd in heel wat Vlaamse zorgorganisaties. De resultaten van deze bevraging zullen in dit onderdeel worden gepresenteerd. Daarnaast wordt een blik geworpen op hoe zorgorganisaties met de resultaten aan de slag kunnen gaan om te komen tot een sterk en gedragen familiebeleid.

S25.0 | Inleiding
Ronny Bruffaerts, Doctor Medische Wetenschappen, Hoogleraar Psychiatrie, UPC KU Leuven, Kortenberg

De ontwikkeling van de Psychiatrische High en Intensive Care-units (‘HIC’) naar Nederlands voorbeeld (van Mierlo et al., 2013) is op Belgisch niveau één van de nieuwste vormen van innovatieve zorg voor patiënten die een ernstig en acuut ziektebeeld doormaken met potentieel gevaar voor zichzelf en / of anderen, vaak bovenop een kwetsbare, zware en chronische psychiatrische pathologie. HIC wordt sinds 2019 gradueel geïmplementeerd in tot op heden negen psychiatrische ziekenhuizen in België. Deze units zijn in volle ontwikkeling. Zij worden daarbij ondersteund door een werkgroep HIC, die resulteert onder de federale werkgroep intensifiëring van zorg en worden tegelijk gemonitord door wetenschappelijk onderzoek. Het Evaluatie van Psychiatrische High & Intensive Care-project (EPHIC) beoogt de HIC-werking in België in kaart te brengen, te monitoren en bij te dragen bij het geven van ondersteuning in de implementatie en verdere ontwikkeling van het HIC-model in België. In dit symposium schetsen we een beeld van de werking van de sub-werkgroep HIC en geven we de eerste resultaten van het EPHIC-onderzoek.
van Mierlo, T., Bovenberg, F., Voskes, Y. & Mulder, N. (2013). Werkboek HIC High en Intensive care in de psychiatrie. Utrecht: de Tijdstroom.

S25.1 | Sub-werkgroep HIC
Gorik Kaesemans, Psycholoog, Stafmedewerker GGZ, Zorgnet Icuro, Brussel

De ontwikkeling van High en Intensive Care-units (‘HIC’) is in België een innovatie voorde behandeling van patiënten met een kwetsbare, zware en chronische psychiatrische pathologie. Het uitgangspunt bij HIC is een behandelaanbod dat gericht is op het zo snel mogelijk terugwinnen van de eigen regie door de patiënt, om zo het herstel te faciliteren en behandeling naadloos verder te kunnen zetten binnen reguliere ambulante, transmurale of residentiële zorg. Patiënten op de HIC-units hebben door hun ernstig en acuut psychiatrisch ziektebeeld meer risico op gedwongen opname en andere vrijheidsbeperkende maatregelen. HIC beoogt intensieve zorgen op maat met interventies die de ervaren dwang reduceren en met aandacht voor continuïteit van zorg.
Onder de federale werkgroep intensifiëring van zorg ressorteert sinds 2019 de sub-werkgroep HIC, die wordt gefaciliteerd door Zorgnet-Icuro en die de HIC-pilootziekenhuizen begeleidt. In deze bijdrage staan we stil bij de praktijk die ontstond tussen negen ziekenhuizen, alle zoekende in de opstart en implementatie van hun HIC-afdeling, die (online) op regelmatige basis samenkomt om ervaringen uit te wisselen en een lerend netwerk vorm te geven. In deze presentatie illustreren we hoe deze werkgroep functioneert, maar ook welke de hefbomen zijn om op beleidsniveau moeilijkheden en innovatie te laten samengaan in de ontwikkeling van innovatieve zorg.

S25.2 V EPHIC: een epidemiologische insteek om innovatieve zorg te monitoren
Ronny Bruffaerts, Doctor Medische Wetenschappen, Hoogleraar Psychiatrie, UPC KU Leuven, Kortenberg

Bijkomende spreker(s):
Hella Demunter, Psychiater, Psychiater HIC-afdeling en onderzoeker EPHIC, UPC KU Leuven, Kortenberg

Om een duurzaam beleid te ontwikkelen rond de HIC-afdelingen in België maakt het exploratief en hypothesegenererend EPHIC-onderzoek gebruik van een multimethod approach, die bestaat uit kwalitatieve en kwantitatieve methoden, en dit vanuit een ‘scientist-practitioner-perspectief’. Het onderzoek tracht antwoorden te bieden op onderstaande vragen: (1) Wat zijn de klinische en demografische profielen van patiënten die behandeld worden op de HIC-afdelingen in België? (2) Is de implementatie van de HIC-afdelingen gecorreleerd met een daling in vrijheidsbeperkende maatregelen? Hoe evolueren crisis, agressie, suïcidaliteit, behandelwens, motivatie tot verandering gedurende een HIC-opname? (3) Hoe beleven patiënten, hun naasten, HIC-hulpverleners en extern betrokken hulpverleners de zorg? Hierbij gaat onder andere aandacht naar ervaren dwang, betrokkenheid en continuïteit van zorg. (4) Wat is de rol van HIC-afdelingen in de hervormde organisatie van de geestelijke gezondheidszorg met GGZ-netwerken? In deze bijdragen gaan we in op de beschrijving van de methodiek van het onderzoek en op de resultaten van de epidemiologische mapping na één jaar gegevensverzameling.

S25.3 | EPHIC: de evolutie van agressie, crises en suïcidaliteit tijdens een HIC-opname.
Hella Demunter, Psychiater, Psychiater HIC-afdeling en onderzoeker EPHIC, UPC KU Leuven, Kortenberg

Bijkomende spreker(s):
Hannah Jossa, Psycholoog HIC-afdeling en onderzoeker EPHIC, UPC KU Leuven, Kortenberg / Zorgnet Icuro
Katrien Vandenhout, Psycholoog HIC-afdeling en onderzoeker EPHIC, UPC KU Leuven, Kortenberg / Zorgnet Icuro

In deze presentatie richten we ons in eerste instantie tot een aantal centrale outcomes van het EPHIC-onderzoek: risico op agressie, suïciderisico en inschatting van psychiatrische crisis. Centraal zullen we in dit symposium de evolutie presenteren van deze drie outcomes tijdens de opname van patiënten. We beschrijven de evoluties die patiënten doormaken en bespreken vervolgens bivariate en multivariatecorrelaten van verandering in deze outcomes. Deze multivariate correlaten zullen in eerste instantie een aantal hypothesen genereren met betrekking tot de vraag hoe op een klinisch niveau om te gaan met dergelijke problematiek.

S25.4 | Lerend netwerk en wetenschappelijk onderzoek hand in hand dankzij peer-audits
Katrien Vandenhout, Psycholoog HIC-afdeling en onderzoeker EPHIC, UPC KU Leuven, Kortenberg / Zorgnet Icuro

In Nederland bestaat sinds 2014 een modelgetrouwheidsschaal voor HIC, de HIC-monitor. Deze werd ontworpen om de vakinhoudelijke, organisatorische en bouwkundige kenmerken van een HIC-afdeling in kaart te brengen, doorging een validatieproces (van Melle et al., 2019) en een eerste revisie in 2016. Binnen de sub-werkgroep HIC werd gewerkt aan een Belgische versie van deze monitor. Deze werd gefinaliseerd in het najaar van 2020. De monitor omvat 53 items, verdeeld over 10 domeinen, waarop een score van 1 tot 5 kan gegeven worden, afhankelijk van de mate van implementatie. De 10 domeinen zijn: teamstructuur, teamproces, diagnostiek, behandeling en behandelinterventies, zorgorganisatie, monitoring, professionalisering, de Wet ter Bescherming van de Persoon van de Geesteszieke, ruimtelijke vormgeving, veiligheid en tenslotte evaluatie en terugkoppeling dwang en drang. Per HIC-afdeling werden twee medewerkers opgeleid tot peer-auditor die de HIC-monitor scoorden. In deze presentatie beschrijven we het auditproces alsook de overkoepelende resultaten van de 9 pilootziekenhuizen van deze eerste nulmeting van de HIC-monitor.
van Melle, A.L., Voskes, Y., de Vet, H.C.W., van der Meijs, J., Mulder, C.L., & Widdershoven, G.A.M. Adm Policy Ment Health (2019). High and intensive care in psychiatry: validating the HIC monitor as a tool for assessing the quality of psychiatric intensive care units. 46(1), 34-43.

S26.0 | Inleiding
Peter Rober, Psycholoog/Psychotherapeut, Hoogleraar, KU Leuven – UPC KU Leuven, Kortenberg

Het elektronisch patiëntendossier zoals het in heel wat GGZ instellingen gebruikt wordt staat in spanning met de deontologische code van de psychologencommissie en met de kwaliteitswet. Het is voor psychotherapeuten en andere hulpverleners uit de GGZ vaak niet mogelijk om de regels van de instelling te volgen, en toch te voldoen aan ethische en deontologische voorschriften. Dit leidt tot heel wat onzekerheid bij hulpverleners en heeft al aanleiding gegeven voor klachten van patiënten bij de tuchtraad van de Psychologencommissie.

S26.1 |Casus
Peter Rober, Psycholoog/Psychotherapeut, Hoogleraar, KU Leuven – UPC KU Leuven, Kortenberg
Loes Salomez, Juriste, Studiedienst Psychologencommissie, Sint-Joost-ten-Node

S26.2 | Deontologische aspecten m.b.t. het delen van gezondheidsgegevens – Standpunt Psychologencommissie
Loes Salomez, Juriste, Studiedienst Psychologencommissie, Sint-Joost-ten-Node

Het delen van gezondheidsgegevens brengt een aantal deontologische en ethische vragen met zich mee. In deze bijdrage wordt dieper ingegaan op het deontologische aspect. Bijzondere aandacht wordt besteed aan de Kwaliteitswet, de regelgeving inzake GDPR, het recht op privacy en de deontologische code voor psychologen (KB van 2 april 2014 tot vaststelling van de voorschriften inzake de plichtenleer van de psycholoog).

S26.3 | De visie vanuit de klant en de impact voor zorgverlener
Karel De Witte, Psycholoog, Em. Hoofddocent, KU Leuven, Heverlee

Het delen van gegevens heeft als doel om de kwaliteit van zorg te verhogen. Binnen de kwaliteitswet wordt de zorgverlener gevraagd relevante en pertinente informatie te noteren in het patiëntendossier en zich te verzekeren van de toestemming van de klant om deze info te delen. Doch in het kader van GGZ stellen zich heel wat vragen over wat juist relevant en pertinent is. Hierover brengen we de visie van ervaringsdeskundigen tijdens dit symposium.

S26.4 | Een ethische visie op het gedeelde beroepsgeheim in het elektronisch patiëntendossier
Axel Liégeois, Ethicus, Hoogleraar, KU Leuven – Broeders van Liefde, Leuven

Vanuit een relationele zorgethiek kunnen we een aantal voorwaarden stellen om het beroepsgeheim op een zorgvuldige wijze te delen in een vakgroep, team of netwerk van zorgverleners. Deze voorwaarden houden een duidelijke afbakening, gezamenlijke zorgopdracht, individueel beroepsgeheim, dialoog, toestemming en relevantiefilter in. We passen deze voorwaarden toe en concretiseren ze voor het delen van het beroepsgeheim in het elektronisch patiëntendossier door psychologen. Deze visie is gebaseerd op een ethisch advies van de begeleidingscommissie ethiek in de geestelijke gezondheidszorg bij de Broeders van Liefde.

S26.5 | Vragen en discussie
Peter Rober, Psycholoog/Psychotherapeut, Hoogleraar, KU Leuven – UPC KU Leuven, Kortenberg

S27.1 | Psychose als psychische crisis
Stijn Vanheule, Prof. Dr., Professor, Universiteit Gent

Open Dialogue benadert psychose als uiting van een crisis waarvoor geen verbindende worden gevonden werden. We lichten toe hoe we dit begrijpen als een breuk in de narratieve continuïteit, die opduikt op kantelpunten in een leven. Deze breuk verstoort de common sense realiteitsbeleving en het contact met anderen. Vanuit deze visie is het raadzaam om via open gesprekken voeling te krijgen met de moeilijkheden die psychotische belevingen articuleren.

Referentie:
Vanheule. S (2021) Waarom een psychose niet zo gek is. Leuven, Lannoo Campus.

S27.2 | Hoe sluit 'Open Dialogue' daarop aan?
Dag Van Wetter, Mcs, Stafmedewerker, Psyche vzw, Gent

'Open Dialogue' is een doelgerichte benadering van psychiatrische zorg en behandeling, die zo snel mogelijk verbinding en samenspraak zoekt met alle betrokkenen. Door te werken via een volgehouden dialoog met diverse betrokken partijen kan een ondersteunend netwerk ontstaan dat de pijnlijke crisis draaglijker maakt. Er wordt getuigd over de huidige praktijkervaringen en verdieping rond Open Dialogue in Vlaanderen. Deze bijzondere aanpak verloopt volgens een aantal cruciale kernprincipes die stof geven tot dialoog en discussie.

Referentie:
Jaakko Seikkula & Tom Erik Arnkil (2006). Dialogical Meetings in Social Networks. Karnac, London Deborah Schollaert (2017). Open Dialogue - We moeten hulpverlening bij psychose niet enkel als een ggz-probleem zien. Zorgwijzer 65 (2017), 14-15

S27.3 | Onderzoek naar de praktijkontwikkeling en implementatie van OD in een Vlaamse regio met focus op de processen.
Carolien Schalenbourg, Mcs, Docent, UCLL Limburg, Genk

PWO “Onderweg met Open Dialogue” is een 2-jarig onderzoeksproject waarin onderzoekers in nauwe samenwerking met werkveld en cliënten de stappen voor implementatie voorbereiden, analyseren en een vertaling en initiële implementatie realiseren van de “Open Dialogue” principes naar de context van teams binnen GGZ.  Dit aan de hand van co-creatiesessies waarin ambassadeurs van de deelnemende teams samen met onderzoekers en experts werken aan een vertaling van de 7 kernprincipes toegepast op de eigen werkcontext. Het kader van dit onderzoek is het Consolidated Framework for Implementation Research (CFIR). Graag geven we meer duiding bij het onderzoeksopzet, het proces dat zich reeds heeft afgespeeld en de eerste resultaten.

Referentie:
Putman, N. & Martindale, B. (2021). Open Dialogue for Psychosis: Organising Mental Health Services to Prioritise Dialogue, Relationship and Meaning. First ed. Milton Park, Abingdon, Oxon New York, NY: Routledge, 2021. Consolidated Framework for Implementation Science.[Internet] Beschikbaar via https://cfirguide.org/ [Geraadpleegd op 1 september 2020]

Hoewel vele psychiatrische verhandelingen en boeken over suïcidaliteit zijn geschreven, krijgen weloverwogen doodswensen minder aandacht. Dat is niet vreemd, aangezien een doodswens geen psychiatrische aandoening is. Desondanks is er een grote rol weggelegd voor de geestelijke gezondheidszorg gezien de complexiteit achter een dergelijke wensen. Deze complexiteit ontstaat door interferentie van medische, psychosociale, spirituele en culturele behoeften van betrokkenen en hun naasten. In dit symposium bespreken we doodswensen vanuit maatschappelijk perspectief, m.n. de discussie rondom voltooid leven of levensmoeheid. Daarnaast gaan we in op euthanasie op psychische grondslag. Hierbij komen de huidige richtlijnen uitgebreid aan bod en besteden we aan de hand van empirische gegevens aandacht besteden aan de impact op naasten, het concept uitzichtloosheid en mogelijkheden voor orgaandonatie. De bijdragen zijn gebaseerd op hoofdstukken uit een recent gepubliceerd boek "Psychiatrie & de laatste levensfase".

S28.1 | Psychiatrische aandoeningen als grondslag voor euthanasie: cijfers en adviezen
Kenneth Chambaere, socioloog, docent, Universiteit Gent

De Belgische en Nederlandse euthanasiewetten laten euthanasie op basis van psychiatrische aandoeningen toe onder strikte voorwaarden. Deze bijdrage biedt een overzicht van de huidige euthanasiecijfers op basis van een psychische grondslag en de achtergrond van de betreffende casus op basis van het beschikbare, gepubliceerde onderzoek. Officiële statistieken tonen een algemeen gestage stijging in het aantal gevallen op psychische grondslag. Ze maken evenwel slechts 1% van alle euthanasiegevallen uit. De meerderheid van patiënten zijn vrouw, 50+ jaar, hebben een diagnose van depressie en vaak meerdere psychiatrische diagnoses. Vaak is er sprake van traumatische (jeugd)ervaringen zoals misbruik en verwaarlozing. Verscheiden onderzoek suggereert dat het aantal euthanasieverzoeken in deze groep een veelvoud is van het aantal uitvoeringen. Het draagvlak onder psychiaters om betrokken te zijn is aanwezig, zij het dat Vlaamse psychiaters hun rol vaak beperken tot advies geven of doorverwijzen. Uit onderzoek blijkt dan ook dat men met verschillende problemen geconfronteerd wordt en er een grote nood is aan ondersteuning en richtlijnen. Discussie over de wenselijkheid van euthanasie in deze groep, alsook over praktische implementatie blijven aanwezig in de Lage Landen en internationaal. De NVvP en VVP reiken psychiaters evidence- en practice-informed handvatten aan om euthanasieverzoeken uit te klaren en tegemoet te komen aan de belangrijkste caveats rond o.a. beoordelen van de wilsbekwaamheid van de patiënt, van het ondraaglijke en uitzichtloze karakter van het lijden, en de houding en positie van de psychiater. Hoewel nuttig blijken er nog overgebleven blinde vlekken in de adviezen, o.a. over betrokkenheid van naasten.

S28.2 | Beschouwingen op uitzichtloos lijden en medische uitzichtloosheid
Rosalie Pronk, psychiater, onderzoeker, Amsterdam Universitair Medisch Centrum, Amsterdam

Lijden is door de jaren heen op verschillende manier gedefinieerd. Wanneer het einde van het leven in zicht komt of wanneer iemand zijn leven wil beëindigen door middel van euthanasie wordt het relevant of dit lijden ook ondraaglijk en medisch uitzichtloos is. Het doel is het operationaliseren van de criteria voor medische uitzichtloosheid op basis van een Delphi studiebestaande uit twee ronden bij Nederlandse en Belgische psychiaters met ervaring met euthanasieverzoeken. Van de 67 benaderde psychiaters, namen 53 psychiaters deel aan de Delphi studie. Dertien consensus criteria werden gevonden, waarvan 5 diagnostische criteria en 8 behandelgerelateerde criteria. M.b.t. de diagnostiek werd een narratieve beschrijving van de diagnose en aandacht voor contextuele en systemische aspecten noodzakelijk geacht, evenals een second opinion. M.b.t. behandeling werd een uitbreide biopsychosociale benadering vereist en diende het lijden al enkele jaren te bestaan. Complicerende factoren zijn dat de meeste mensen die om euthanasie verzoeken gediagnosticeerd kunnen worden met verschillende psychiatrische aandoeningen. Dit maakt het lastig om te bepalen welke behandelrichtlijnen gevolgd moeten worden en hoe de kwaliteit moet worden beoordeeld. Uitzichtloosheid blijkt in sterke mate bepaald door de behandelvoorgeschiedenis. De gevonden consensus criteria kunnen worden toegepast op in verschillende contexten, te weten: voltooid leven, euthanasie op basis van psychisch lijden en euthanasie op basis van dementie. De lezing zet aan tot reflectie op wat lijden nou precies is en hoe het zich verhoudt tot het levenseinde in verschillende vormen.

S28.3 | Betekenis en impact van euthanasie voor betrokkenen
Monica Verhofstadt, psycholoog, onderzoeker, Universiteit Gent

Wat euthanasie in de psychiatrische context betreft, richtte het debat zich voornamelijk op normatieve argumentaties en cijfermatige schattingen en berekeningen. Hierdoor blijft men in het ongewisse over welke betekenis en impact een euthanasietraject heeft op alle betrokken actoren.
We voerden diepte-interviews uit met patiënten, naasten, artsen en andere zorgverleners in Nederland en Vlaanderen. Resultaten: er heerst ambivalentie bij alle betrokken actoren. Niet elke patiënt stelt een urgent, maar soms eerder een tentatief of prospectief euthanasieverzoek. Sommige patiënten hadden voldoende baat bij de erkenning van de lijdensweg en het openlijk bespreken van de doodswens en zetten het verzoek ‘on hold’. De ambivalentie bij artsen, zorgverleners en naasten is gestoeld op enerzijds de wens tot het zoeken naar alle mogelijke hulp op het levensspoor en anderzijds het begrip voor en de erkenning van het lijden dat onvoldoende gelenigd kan worden. Duidelijk is dat het euthanasietraject een emotionele tol eist van alle betrokkenen. Bij sommige patiënten loerde suïcide om de hoek; artsen worstelden met de therapeutische relatie en de grondslagen van de (para)medische professie. Naasten en zorgverleners komen vaak in een situatie van conflicterende emoties en posities richting de patiënt terecht. Zij wezen op uiteenlopende noden wat betreft de mate van betrokkenheid alsook de behoefte aan nazorg. De complexiteit ligt in de vele betekenissen en ambivalenties die schuilgaan achter een euthanasieverzoek, en de vele emoties die het oproept bij de actoren. De verschillende rollen, posities, en noden van al deze betrokkenen verdienen meer aandacht.

S28.4 | Orgaandonatie na euthanasie op psychiatrische grondslag
Radboud Marijnissen, psychiater, kliniekhoofd, Universitair Medisch Centrum, Groningen

Orgaandonatie na euthanasie is in België en Nederland een wettelijke mogelijkheid, ook in geval van een psychiatrische grondslag. Wat zijn redenen voor patiënten met een psychiatrische aandoening om na euthanasie organen te willen doneren, en ervaren de patiënten en naasten de procedure als belastend? Een literatuurstudie werd daartoe uitgevoerd, verrijkt met een drietal interviews. (De resultaten zullen gepresenteerd worden door middel van videofragmenten uit deze interviews.) Zowel uit de literatuur als tijdens de interviews kwam naar voren dat altruïsme en autonomie belangrijke redenen voor patiënten zijn om organen na euthanasie te doneren. In de interviews kwam naar voren dat patiënten geen extra last ervaren van de extra procedures en noodzakelijke onderzoeken. Ook het perspectief om te overlijden op een intensive care gaf geen extra belasting. In tegenstelling tot eerdere beschrijvingen in literatuur werd de procedure door de naasten, inclusief het afscheid nemen op een IC, niet als een extra belasting ervaren. De procedure van orgaandonatie na euthanasie hoeft niet belastend te zijn voor patiënten en hun naasten. Het vroeg in het euthanasie-traject bespreken van de mogelijkheid van orgaandonatie na euthanasie is bij patiënten met een psychiatrische aandoening mogelijk en belangrijk om tot een goed proces van samen beslissen te kunnen komen.

S29.0 | Inleiding
Isabelle Van Hecke, psychiater, psychiater, PAAZ, AZ Sint Maarten, Mechelen

Tijdens dit 11ste Vlaams Geestelijk Gezondheidscongres wordt terug gegaan naar elementaire vragen zoals wat werkt en voor wie? Maar ook wat ontbreekt er in onze geestelijke gezondheidszorg? Wij willen stilstaan bij wat er werkt voor mensen met een verstandlelijke beperking en bijkomende psychische en/of gedragsproblemen. Maar ook bij wat er ontbreekt in onze geestelijke gezondheidszorg voor deze kwetsbare doelgroep.

S29.1. Met een verstandelijke beperking op de PAAZ Mechelen
Isabelle Van Hecke, psychiater, psychiater, PAAZ, AZ Sint Maarten, Mechelen
Jolien Verelst, psycholoog, psycholoog, PAAZ, AZ Sint Maarten, Mechelen

We geloven sterk in inclusie maar met specialistische zorg. Deze doelgroep kan perfect opgenomen worden op een PAAZ , net zoals ze ook in onze maatschappij geïncludeerd zijn. Maar ervaring leert dat ze vaak geweigerd worden binnen de reguliere GGZ of overschat worden waardoor ze te weinig baat hebben bij het bestaande aanbod binnen GGZ. We lichten graag toe hoe je mensen met een lager IQ kan (h)erkennen en waar op gelet moet worden bij bejegening en behandeling. Binnen onze werking wordt gestreefd naar een integratie van de heersende psychiatrische, bio-psycho-sociale PAAZ-visie met Dõsens gedachtegoed. We richten ons op empowerment: streven naar zelfstandigheid en zoeken van eigen sterktes in balans met hulp vragen waar nodig. We zorgen zo veel mogelijk voor continuïteit van zorg waardoor patiënten sneller groeien en bovendien ook families en professionele context zich beter gedragen voelen : zij hebben namelijk vaak al de ervaring van vele afwijzingen of verwijzingen waardoor ze verloren lopen in het zorglandschap en opgeven.

S29.2 | Met je verslaving in de Knoop?
Eva Baisier, orthopedagoge, zorgninhoudelijk coördinator, Multiversum, campus Amedeus, afdeling Knoop, Mortsel
Sophie Verstraeten, orthopedagoge, zorgninhoudelijk coördinator, Multiversum, campus Amedeus, afdeling Knoop, Mortsel

Mike, 30 jaar, houdt van voetbal en hockey. Hij woont alleen en gaat regelmatig bij zijn moeder eten.
Het contact met zijn thuisbegeleidster is goed. Er zijn periodes in zijn leven dat hij gaat werken, liefst in de Groendienst.
Samen met zijn broer gebruikt Mike dagelijks cannabis en cocaïne.
Soms ervaart Mike het leven als te zwaar. Hij zit dan met zichzelf in de knoop en kiest er voor om in opname te gaan.
Mike is een man met een verstandelijke beperking en een verslavingsproblematiek. In een interview vertelt hij over zijn leven, over zijn beperking, zijn verslavingsproblematiek, zijn wensen voor de toekomst,…
Vanuit deze filmbeelden bespreken we de werking van de afdelingen “Knoop”, en in het bijzonder hoe we omgaan met een verslavingsproblematiek bij mensen met een beperking.”

S29.3 |  Dubbeldiagnose verstandelijke beperking en psychose
Cornelia Van Ham, psychiater, Beleidspsychiater, Multiversum, campus Amedeus, afdeling Knoop, Mortsel

Schizofrenie is een ziektebeeld dat voorkomt bij ongeveer 1 procent van de bevolking. Bij mensen met een verstandelijke beperking is de prevalentie van schizofrenie/psychoses echter drie tot vijf keer zo groot. De symptomen zijn niet altijd eenvoudig te herkennen, vooral wanneer patiënten een laag cognitief en emotioneel ontwikkelingsniveau hebben. Daarnaast is er een overlap aan symptomen tussen psychose en autisme wat diagnostiek eveneens bemoeilijkt. In sommige gevallen kan een aanpassing van de context de symptomen al verlichten. Als een medicamenteuze behandeling noodzakelijk is, is deze niet anders dan bij patiënten zonder verstandelijke beperking.

S29.4 | Werken Omer en Dõsen in de knoop?
Marleen Schryvers, Maatschappelijk werker, coördinator en zorginhoudelijk coördinator, Multiversum, outreachteam dubbeldiagnose verstandelijke beperking en psychische problemen, Mortsel
Goedele Hoefnagels, orthopedagoog, zorginhoudelijk coördinator, Multiversum, outreachteam dubbeldiagnose verstandelijke beperking en psychische problemen, Mortsel

Volwassen met een verstandelijke beperking en psychische problemen? Wat kunnen we daaronder allemaal classificieren: matig verstandelijke beperking, ASS, licht verstandelijke beperking, psychose, depressie, agressie, middelenmisbruik, …
Een uiterst diverse doelgroep die begeleidend personeel voor veel uitdagingen stelt. Welke vragen stelen we ons dan op een casusbespreking op de Knoop:
Op welk niveau van emotionele ontwikkeling wordt deze patiënt ingeschat?
Welke verwachtingen mogen we dan stellen? Zijn onze verwachtingen correct?
Welke ingangspoorten vinden we om in relatie te gaan, nabijheid te bieden?
Op welke manier stellen we helpende grenzen? Hoeveel moeten we als hulpverlener overnemen?
Op welk niveau van waakzame zorg bevinden we ons? Moeten we onze aanwezigheid vergroten?
Kunnen we meer inzetten op het netwerk?
Moeten we nog meer focussen op onze relatie?
Dit zijn vragen die aan bod komen, wanneer we een casusbespreking doen op basis van ons geïntegreerd model op knoop. Dit model is een combinatie van het denken van Anton Dõsen over emotionele ontwikkeling en het kader van nieuwe autoriteit en geweldloos verzet van Haim Omer. Graag laten we jullie kennis maken met het model dat ons inspireert om de uitdagende situaties en complexe problematiek van onze patiënten steeds zo goed mogelijk aan te pakken.

Na een suïcidepoging of wanneer iemand kampt met suïcidale ideatie zijn een goede en warme eerste opvang en risico-inschatting aangewezen. Een rustige, vastberaden benadering gebaseerd op empathie en respect, maakt dat de kans groter wordt dat suïcidale personen openstaan voor hulp.  LOES is ontworpen om hulpverleners in verschillende settings te ondersteunen bij de eerste psychosociale opvang en evaluatie van iemand die een suïcidepoging ondernam of kampt met suïcidale ideatie, en vervangt de instrumenten IPEO en KIPEO. Het is een assessmentinstrument, dat bestaat uit een semigestructureerd interview waarmee risicofactoren en zorgbehoeften in kaart worden gebracht. Het draagt bij tot het hanteren van een gemeenschappelijke taal binnen en over de grenzen van de instelling heen en faciliteert zo de informatieoverdracht. LOES biedt een aanzet tot het invullen van een risicoformulering en biedt tenslotte de mogelijkheid om het safety plan te introduceren.

De leidraad bevat twee onderdelen:

Deel 1: basisbevraging suïcidaliteit: wordt afgenomen zodra de suïcidale persoon aanspreekbaar is.

Deel 2 : verdere verkenning suïcidaliteit: bouwt verder op deel 1 en wordt bij voorkeur zo snel mogelijk na het eerste deel afgenomen.

Leerdoelen:

• Kennismaking met de Leidraad Opvang en Evaluatie Suïcidaliteit.
• Inzicht in de gespreksvaardigheden aanbevolen voor een kwalitatieve en warme eerste opvang van acuut suïcidale personen.
• Via het semigestructureerd interview zicht krijgen op de risicofactoren en zorgbehoeften van iemand die een suïcidepoging ondernam of kampt met suïcidale ideatie.
• De link leggen tussen LOES en de risicoformulering en het safety plan.

Methode:

Rollenspel

Referentie:

Aerts, S., Dumon, E., van Heeringen, K., & Portzky, G. (2017). Detectie en behandeling van suïcidaal gedrag. Multidisciplinaire richtlijn voor hulpverleners in de gezondheidszorg. Politeia. https://sp-reflex.zelfmoord1813.be/pdf/richtlijn.pdf

Witvrouwen, B., Wolters, M., Vancayseele, N., Pittoors, L., & Portzky, G. (2021). Handleiding leidraad opvang en evaluatie suïcidaliteit (LOES). LOES - Handleiding.docx (zelfmoord1813.be)

In Vlaanderen overlijden elke dag bijna 3 personen aan zelfdoding. De grote meerderheid van de mensen die aan zelfmoord denkt, geeft vooraf signalen en zoekt hulp. Vanuit het Centrum ter Preventie van Zelfdoding willen we hulpverleners handvatten bieden om met deze signalen aan de slag te gaan en patiënten in een suïcidale crisis te ondersteunen, met het doel deze crisis te overbruggen.

Met ASPHA, de Advieslijn SuïcidePreventie voor Huisartsen en Andere hulpverleners, staan we klaar voor iedere hulpverlener die advies en informatie wil inwinnen tijdens en over de begeleiding en behandeling van een suïcidale patiënt. De werking van ASPHA werd recent geëvalueerd. Op basis van de veelvoorkomende vragen bij ASPHA en de werkzame elementen die uit het onderzoek naar voren kwamen willen we iedereen die op professioneel vlak in aanraking komt met suïcidaliteit informeren over hoe je kan omgaan met een suïcidale crisis bij een patiënt: hoe kan je het risico inschatten en in gesprek gaan over zelfmoord, wat werkt wel en wat niet, wanneer doorbreek je je beroepsgeheim, wanneer is een opname al dan niet aangewezen ... zijn vragen die we in deze workshop willen beantwoorden.

Leerdoelen:

• Deelnemers handvatten meegeven over hoe ze een suïcidale crisis kunnen herkennen
• Deelnemers handvatten meegeven over hoe ze een patiënt tijdens een suïcidale crisis kunnen ondersteunen
• Deelnemers kennis laten maken met ASPHA en de drempel om contact op te nemen met ASPHA verlagen

Methode:

Interactieve workshop waarin ook de vragen van deelnemers aan bod kunnen komen en waarin we theorie met praktisch oefenen zullen afwisselen

Referentie:

Multidisciplinaire Richtlijn Detectie en Behandeling van Suïcidaal Gedrag: https://www.zelfmoord1813.be/files/Publicaties-PDF/richtlijn-definitief-online.pdf

Opmerking: Max 45 deelnemers

Vanuit de Kenniskring Participatie* gaan we (voorjaar 2022) in gesprek met een kleine groep over hun ‘eerste stap’ richting hulp. Op het congres GGZ 2022 zetten we diezelfde jongeren samen met professionele hulpverleners om hierover met hen uit te wisselen. Aan de hand van verschillende methodes zoals getuigenissen, perspectiefgerichte gespreksvoering en dialoog geven we jongeren een stem en krijgen professionals de kans met hen als ervaringsdeskundigen in interactie te gaan. De thema’s preventie, 1e stap, keerpunten & drempels, informatie, toeleiding en hulpbronnen zullen hier een centrale plek krijgen.

We rekenen hiervoor op een deelname van maximaal 25 professionele zorgprofessionals.

*De Kenniskring participatie bestaat uit referentiepersonen participatie en participatiecoaches van de Vlaamse netwerken K&J GG.

Leerdoelen:

• Deelnemers wisselen ervaringen met elkaar uit vanuit hun achtergrond als ervaringsdeskundige en zorgprofessional
• Deelnemers krijgen inspiratie, tips en perspectieven die een meerwaarde kunnen zijn voor hun leefwereld of werkveld
• Deelnemers nemen good practices mee naar hun eigen leefwereld of werkveld
• Deelnemers krijgen een stem, ruimte en publiek om op gelijkwaardige en participatieve manier met elkaar in interactie te gaan
• Hulpverleners krijgen inzicht in de beleving van jongeren bij hun eerste stap naar hulp

Methode:
Getuigenissen, perspectiefgerichte gespreksvoering en dialoog

Referentie:
Kenniscentrum Kinderrechten. (2015). Beleidsparticipatie van kinderen en jongeren: inspiratie uit bestaande praktijken in Vlaanderen (Beleidsadvies 2015/4). KeKi. https://www.keki.be/sites/default/files/publications/KeKi%20Beleidsadvies%202015-4_Beleidsparticipatie%20van%20kinderen%20en%20jongeren%20-%20Inspiratie%20uit%20bestaande%20praktijken%20in%20Vlaanderen_Def.pdf

Steunpunt Geestelijke Gezondheid. (2018)). Globaal plan ervaringsdeskundigheid (rapport). Steunpunt Geestelijke Gezondheid. http://www.herstelplatform.be/media/docs/Globaal%20Plan%20Ervaringsdeskundigheid_201909.pdf

Opmerkingen:
Deze bijdrage is een samenwerking tussen de referentiepersonen participatie en participatiecoaches van de Vlaamse netwerken K&J GG: Pangg0-18, Radar, Ligant, Wingg, Yuneco, Cachet vzw

Quinque is een herstelgericht krachtenspel, ontwikkeld door het centrum voor psychische revalidatie Inghelburch.
Het is een therapeutisch bordspel opgebouwd rond de vijf (vandaar ‘Quinque’) krachten vanuit de SRH-methoriek. Naast persoonlijke kwaliteiten, ervaringen, wensen, dromen, talenten en vaardigheden is er aandacht voor de krachten van het netwerk. Het spel doet tevens stilstaan bij de dagelijkse moeilijkheden op heel wat levensdomeinen. Door het inzetten van krachten worden deze moeilijkheden aangepakt.

Quinque is een groepsspel dat door hulpverleners kan worden ingezet als therapeutische activiteit voor volwassenen binnen de geestelijke gezondheidszorg en de bredere welzijnssector.

Referentie:
Chiau, Evelien (2019). Centrum voor Psychische Revalidatie Inghelburch ontwikkelt een herstelgericht bordspel. Zorgwijzer, 2019

Het overlijden van een dierbare, een scheiding, het verlies van werk of inkomen, bedrijf failliet, een woningbrand, misbruik of een overval... Soms krijgen mensen veel op hun bordje, het leven staat op zijn kop. En hoe deel je dan, wat er is gebeurd en welke impact dat heeft op je leven, als je daar middenin zit? Veel mensen vinden het lastig te vertellen over wat ze hebben meegemaakt. Ook therapeuten ondervonden dat in de praktijk. N.a.v. de vraag van therapeuten om een hulpmiddel dat de communicatie bevorderd ontwikkelde Daisy Luiten Ons Bestaan Op Een Bordje. Ons Bestaan Op Een Bordje is speciaal gemaakt voor therapeuten die werken met cliënten van 6 tot 100 jaar die een ingrijpende ervaring hebben meegemaakt in hun leven. Er zijn verschillende themasets: ingrijpende gebeurtenissen, scheiding en overlijden. Het doel van Ons Bestaan Op Een Bordje is contact te maken over de ervaring.

Deze werkwinkel leert deelnemers over de waarde van communicatie tijdens een verwerkingsproces en hoe Ons Bestaan Op Een Bordje cliënten helpt zich op een fijne en veilige manier te openen over hun gevoelens, gedachten en zorgen. Deelnemers ervaren zelf wat de vragen uit het spel te weeg brengen.

Leerdoelen:

Aan het einde van deze werkwinkel kunt u:

• Identificeren hoe gemakkelijk gevoelens en gedachtes gedeeld kunnen worden middels het gebruik van een therapeutische tool.
• Identificeren op welke manier Ons Bestaan Op Een Bordje een belangrijke contributie kan leveren in het omgaan met een ingrijpende gebeurtenis.
• Verwerven van inzicht in uw eigen proces
• De waarde bepalen van het inzetten van therapeutische tools tijdens een therapie.

Methode:
Methodiek: Ons Bestaan Op Een Bordje

Ons Bestaan Op Een Bordje is een nieuwe tool, in de vorm van een bordspel. Deze tool maakt het gemakkelijker voor cliënten (van 6-100 jaar) om te delen over wat ze op hun bordje hebben gekregen. Middels vragen- en opdrachtkaarten worden cliënten uitgenodigd hun verhaal te doen, dat kan door te vertellen en ook door te tekenen of te schrijven.

In deze workshop gaan we na een korte uitleg, zelf kennismaken met deze spelvorm. Zo kunt u ervaren wat de tool doet met uzelf en/of de andere deelnemers.

Referentie:
Daisy Luiten. Ons Bestaan Op Een Bordje (2021), Deventer, Daisy Luiten
Gerd Claes, Johan Maes & Harriëtte Modderman (red.). Ruimte maken voor verlies en rouw in therapie (2018), Leuven/Den Haag, Acco

In het werken met individuele cliënten aan huis of in een opname betrekken we de partner bij de begeleiding. We kunnen niet anders. In het omgaan met de psychische kwetsbaarheid, doen beide partners iets met elkaar en de interactiepatronen die ontstaan rondom de psychische kwetsbaarheid doen iets met ieder van hen. We kunnen het gesprek met beide partners over hun relatie tot elkaar en tot de psychische kwetsbaarheid dus niet uit de weg gaan. Het is een zinvol om in gesprek te blijven met beide partners. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt bovendien dat werken met paren gunstige effecten heeft op  de individuele psychische kwetsbaarheid van één van beide partners én op het relatiewelzijn van beide partners.

Deze workshop richt zich op begeleiders die graag of noodgedwongen het gesprek met een koppel willen of moeten aangaan. In deze workshop oefenen we enkele methodieken om met beide partners aan hun relatie en aan de invloed van de psychische kwetsbaarheid te werken.

Leerdoelen:

• Kennis opdoen over het effect van psychopathologie op relatie en interactie.
• Durven spreken met beide partners. Partner uitnodigen bij gesprek.
• Handvatten om met beide partners te spreken over het effect op elkaar.

Methode:
Uiteenzetting met casuïstische oefeningen.

Referentie:

• Baucom, D.H., Wishman, M. & Paprocki, C. (2013). Paargerichte interventies bij psychopathologie. Gezinstherapie Wereldwijd, 24, 17-39 (22 p.).
• Bongaerts, B. (2014). In goede en kwade dagen. Over partnerrelatietherapie en psychopathologie., Systeemtheoretisch Bulletin,32 ,39-54.

M10.1 | Samenwerking ouderenteam CGG Brussel en lokale dienstencentra, Dormaels

Ouderen zijn al langer een groeiende groep die aandacht nodig heeft rond hun geestelijke gezondheid. De huidige corona pandemie heeft dit effect nog versterkt en brengt nieuwe noden met zich mee. Ze hebben momenteel veel minder contacten en zinvolle activiteiten. Hun noden blijven nog gemakkelijker onder de radar. Met ons initiatief zetten we net hierop in, op het bereiken van die ouderen en aandacht bieden aan hun geestelijke gezondheid. Om voldoende ouderen te kunnen bereiken verkiezen we om organisaties als lokale dienstencentra te versterken in hun functie en aan te vullen met een aanbod vanuit de geestelijke gezondheidszorg. Zij hebben de kennis over hun omgeving en kunnen een outreachende hefboom vormen voor ouderen in de eigen omgeving. Elder versterkt deze dienstencentra met een aanbod dat uitgaat van vier pijlers: (1) ouderen kunnen individueel tot vier maal op gesprek komen bij een medewerker van Elder, dit gaat door op afspraak in de gebouwen van het lokaal dienstencentrum (indien nodig gaan we ook op huisbezoek); (2) de medewerkers van het lokaal dienstencentrum worden met vorming en intervisie begeleid, dit gaat over hoe het lokaal dienstencentrum dit aanpakt, hoe ze communiceren naar de ouderen, op welke drempels ze botsen, welke ouderen moeilijker te bereiken zijn,… ; (3) een groepsaanbod met infomomenten over volgende thema’s: verlies, kwetsbaarheid, eenzaamheid, slaap, sociale contacten, de werking van het geheugen; (4) met alle deelnemende organisaties vormen we een netwerk waarbinnen ervaringen en aanpak kunnen gedeeld worden.

M10.2 | De Projecten COm en OZO - Outreachende psychiatrische zorg voor 60-plussers, De Waegeneer

COm = Consultatiepunt Ouderen multidisciplinair
OZO = Outreachende Zorg(continuïteit)  voor Ouderen

Beide projecten ontstonden in de schoot van de afdeling Ouderen van Kliniek Sint Jozef te Pittem en worden gedragen door twee halftime medewerkers (een bachelor in de toegepaste psychologie en een ergotherapeut). Beiden hadden veel ervaring met psychiatrische problematieken bij 60-plussers: depressie, verslaving, beginnende dementie, …

We helpen 60-plussers met psychologische en/of psychiatrische noden in de thuissituatie. M.a.w.: we bieden gespecialiseerde derdelijnszorg aan in de eerste lijn.

COm is een laagdrempelig consultatiepunt, waar ouderen met psychische problemen terecht kunnen voor een eerste inschatting en diagnostiek. Vaak gebeurt de aanmelding door familie of door een hulpverlener uit de eerste lijn. Na een korte telefonische screening volgt een eerste gesprek binnen de week.

Bij OZO bieden we zorgcontinuïteit na ontslag uit het ziekenhuis. Patiënten worden hierbij nog een korte periode verder opgevolgd. Op die manier wordt de overgang naar huis minder bruusk en kan het uitgewerkte zorgplan waar nodig bijgestuurd worden.

De frequentie van de huisbezoeken en de duur van de begeleiding worden telkens opnieuw afgesproken met de patiënt en worden sterk bepaald door de individuele problematiek. Door de multidisciplinaire aanpak raakten stilaan ook andere partners betrokken zoals CGG, andere ziekenhuizen, dienstencentra, … Wij bieden zeer laagdrempelige en vrijblijvende consultaties, waarbij de psychische noden ingeschat worden. Daarnaast geven we professioneel advies en verwijzen we zo nodig verder door naar psychiater, PAAZ, dienst Ouderenpsychiatrie, CGG, psycholoog, sociale diensten, thuiszorgdiensten, …

M10.3 | “Onzichtbaar dus onbestaand?”: Seksueel geweld bij ouderen, Nobels

Hoewel seksueel geweld (SG) in toenemende mate erkend wordt als een belangrijk volksgezondheidsprobleem worden ouderen genegeerd in het beleid rond preventie van en zorg na SG. Onderzoek naar prevalentie en impact van SG bij ouderen is beperkt en Belgische cijfers hierover zijn onbestaande. Voor een beter begrip van de aard, omvang en mentale gezondheidsimpact van SG bij ouderen in België, verrichtten we een mixed-methods studie. We namen gestructureerde vragenlijsten af bij 513 70-plussers in België en 100 patiënten opgenomen op drie afdelingen ouderenpsychiatrie in Vlaanderen. Deze kwantitatieve data werden getrianguleerd met kwalitatieve data van 15 diepte-interviews met oudere slachtoffers van SG. Meer dan 44% van de Belgische ouderen en 57% van de patiënten opgenomen op ouderenpsychiatrie maakten een vorm van SG mee tijdens hun leven, 8% en respectievelijk 7% in de laatste 12-maanden. Blootstelling aan SG tijdens het leven was geassocieerd met depressie (p=0.001), angst (p=0.001) en PTSD bij ouderen met een chronische ziekte/beperking (p=0.002) of een laag opleidingsniveau (p<0.001). Een minderheid van de slachtoffers (40%) onthulde hun SG ervaringen aan hun informeel netwerk en slechts 4% zocht professionele hulp. Oudere slachtoffers zijn bereid hun ervaringen te delen, maar vragen hulpverleners om het gesprek te initiëren. Deze studie wijst op het belang van het erkennen van ouderen als risicogroep voor SG en de nood aan zorg op maat voor oudere slachtoffers. Gezondheidswerkers die werken met ouderen moeten kwalitatief worden getraind om een gesprek te starten rond SG en de gevolgen daarvan voor de geestelijke gezondheid d.m.v. opleiding, screeningsinstrumenten en zorgprocedures.

Referentie:
Nobels, A.; Cismaru-Inescu, A.; Nisen, L.; Hahaut, B.; Beaulieu, M.; Lemmens, G.; Adam, S.; Schapanksy, E.; Vandeviver, C.; Keygnaert, I (2021). Sexual Violence in Older Adults: A Belgian Prevalence Study. BMC Geriatrics, 21, 601.
Nobels, A.; Keygnaert, I.; Robert, E.; Vandeviver, C.; Haekens, A.; Lemey, L.; Strobbe, M.; Van Den Noortgate, N.; Lemmens, G. (2021). ‘Breaking the silence’: Sexual victimisation in an old age psychiatry patient population in Flanders. Int. J. Geriat. Psychiatry, 36, 1550–1558.

M10.4 | Psychomotorische therapie bij ouderen met dementie, Minguet

Het lichaam en de beweging in al zijn verschijningsvormen is het uitgangspunt voor het werk van de psychomotorisch therapeuten. De inhoud van deze therapie is heel verscheiden al worden dikwijls gelijkaardige activiteiten en/of opdrachten aangeboden. Zo zal eenzelfde activiteit, naargelang de therapeutische benadering, de doelgroep en het individu, andere accenten en interventies vereisen. We geven enkele theoretische en praktische handvaten mee in het behandelmodel van ouderen met dementie.

Referentie:
Okamura H, Otani M, Shimoyama N, Fujii T. Combined Exercise and Cognitive Training System for Dementia Patients: A Randomized Controlled Trial. Dement Geriatr Cogn Disord. 2018;45(5-6):318-325. doi: 10.1159/000490613. Epub 2018 Jul 23. PubMed PMID: 30036871.
Okamura H, Otani M, Shimoyama N, Fujii T. Combined Exercise and Cognitive Training System for Dementia Patients: A Randomized Controlled Trial. Dement Geriatr Cogn Disord. 2018;45(5-6):318-325. doi: 10.1159/000490613. Epub 2018 Jul 23. PubMed PMID: 30036871.

M11.1 | De impact van de COVID-19 pandemie op de vraag naar en het aanbod van geestelijke gezondheidszorg voor kinderen en jongeren in België, Sholokhova

De presentatie zal worden verzorgd door twee onderzoekers van ons onderzoeksteam, bestaande uit Ann Morissens, Clara Noirhomme, Svetlana Sholokhova, Rebekka Verniest

De genomen maatregelen om de COVID-19 pandemie in te dijken, hebben een grote impact gehad op onze samenleving en niet in het minst op de geestelijke gezondheid van kinderen en jongeren. Er waren diverse noodkreten en oproepen om meer rekening te houden met deze groep en meer ondersteuning te voorzien. Om een beter inzicht in de situatie te krijgen, heeft de studiedienst van CM een studie in twee fasen uitgevoerd. Ten eerste, een kwantitatieve studie om de evolutie van het gebruik van geestelijke gezondheidszorg door kinderen en jongeren te beoordelen. Ten tweede, een kwalitatieve studie naar de evolutie van de vraag naar en het aanbod van geestelijke gezondheidszorg voor kinderen en jongeren op basis van interviews met professionals werkzaam in een medische, paramedische en school context. De bevindingen van onze studies zijn alarmerend: sinds het begin van de pandemie is er een toename van het aantal ziekenhuisopnames, en een stijging in het gebruik van spoedeisende hulp en medicatie, maar deze stijgende vraag botste op een beperkt aanbod van intramurale en ambulante zorg. Uit onze analyses blijkt eveneens dat er sterke sociale ongelijkheden bestaan op het gebied van de geestelijke gezondheidszorg voor kinderen en jongeren, wat ons in staat stelt te veronderstellen dat het kinderen en jongeren uit kwetsbare groepen zijn die het meest te lijden hebben gehad onder de pandemie.

M11.2 Onafhankelijke ombudsdienst GG ontwikkelt twee innovatieve methodieken voor kinderen en jongeren rond patiëntenrechten, Cambien

De onafhankelijke ombudsdienst in de geestelijke gezondheidszorg (OOGG), werkzaam voor het Vlaams Overlegplatform Geestelijke Gezondheid, ontwierp twee innovatieve methodieken om de patiëntenrechten en de ombudsfunctie beter bekend te maken bij kinderen en jongeren in de GGZ. Het betreft twee spellen die werden ontwikkeld tijdens een projectwerking van 2019 tot 2021, om een ombudsfunctie te voorzien voor kinderen en jongeren die laagdrempelig, gekend, goed bereikbaar en toegankelijk is.

Het serious game is een computergame waar een jongere alleen of in groep de patiëntenrechten leert kennen aan de hand van minigames per recht. Bij het stellingenspel wordt met stellingen, een dobbelsteen en een spelmat gediscussieerd over thema’s die verband houden met de patiëntenrechten.

Op deze manier maken kinderen en jongeren kennis met de patiëntenrechten en de ombudsfunctie en kunnen ze met hun naasten, hulpverleners en ombudspersonen in gesprek gaan rond vragen of ontevredenheden over hun behandeling en hun patiëntenrechten. De twee innovatieve methodieken werden door en voor kinderen en jongeren ontworpen en werden reeds gebruikt binnen deze doelgroep. Op dit moment wordt er ook bekeken of de methodieken kunnen aangepast worden zodat ze door andere doelgroepen in de GGZ ook kunnen gebruikt worden.

Graag willen we beide spellen voorstellen aan het werkveld zodat deze spellen op brede schaal in de ggz kunnen gebruikt worden.

M11.3 | Psychose bij jongeren. Helpen bij de zoektocht naar identiteit, Lisaerde

Aanvullende sprekers:
Mariska Christianen, Universitair, Klinisch psycholoog/systeem- en psychoanalytisch therapeut , UPC KULeuven/ Mobiel Team De Hulster
Freek Dhooghe, Universitair, Klinisch psycholoog/Psychoanalytisch- en EMDR therapeu, UPC KULeuven/ VRint

Binnen de ambulante vroege psychosewerking komen we dagelijks in contact met jongeren die hun psychosegevoeligheid tonen. Op het moment van de aanmelding bevinden deze jongeren en hun familie zich in meer of mindere mate in crisis.  Een van de eerste consequenties van deze crisis is vaak dat de afstand tussen de jongere en diens omgeving groeit. Een belangrijk symptoom dat zowel een gevolg als een oorzaak is.

De centrale vraag is dan: wat kan ons helpen de afstand te verkleinen? Hoe krijgen we deze jongeren opnieuw in een meer gedeelde wereld? Bepalend hierbij is de manier waarop we naar psychose kijken. De ingang die we nemen, hoe we over psychotische symptomen denken en de manier waarop we de moeilijkheden verwoorden, zijn van belang voor het verloop van de begeleiding en de verdere ontwikkeling van de jongere die tegenover ons zit.

De psychosegevoeligheid toont zich vaak voor het eerst doorheen de adolescentie, een  periode waarin de identiteitsvorming een belangrijke thema is.

Aan de hand van casuïstische verhalen trachten we te illustreren hoe psychosegevoeligheid zich manifesteert bij deze adolescentaire  ontwikkelingstaken.We leggen de nadruk op onze ervaring dat de kwaliteit van het relationele in de begeleiding van deze jongeren meer aandacht verdient. We hopen dat de beschrijving van deze ontmoetingen, ingebed in de uitwerking van onze werkprincipes, verduidelijkt dat psychosegevoeligheid een begrijpelijk en algemeen menselijke fenomeen is en dat het ons iets leert over ons eigen menszijn.

Referentie:
Christianen M, Dhooghe F en Lisaerde J. (2021) Psychose bij jongeren. Helpen bij de zoektocht naar identiteit.  Leuven, Lannoo Campus.

M11.4 Wat brengt en beweegt jongeren bij TEJO? Onderzoek naar de rol van therapie bij jongeren, De Smet

De inleiding wordt voorzien door Ingrid De Jonghe (TEJO) en Melissa De Smet (OJO; Ugent/FWO). Ingrid De Jonghe zal als oprichtster en (voormalig) Voorzitter van TEJO kort toelichten hoe TEJO (www.tejo.be) is ontstaan, waar het voor staat, en hoe het afgelopen 12 jaar geëvolueerd is. TEJO staat voor Therapeuten voor Jongeren en is een organisatie overwegend gedragen door vrijwilligers. Professionele therapeuten bieden gratis en anoniem therapie aan jongeren tussen 10 en 21 jaar. De werking steunt sterk op het Kinderrechtenverdrag en wil naast laagdrempelige hulpverlening vooral bijdragen aan preventie van problemen bij jongeren en een maatschappelijke signaalfunctie vervullen. In 2020 startte een onderzoek naar de rol van TEJO, OJO: onderzoek voor en door jongeren (www.ojo.vlaanderen). Melissa De Smet (Ugent, FWO), hoofdonderzoeker van dit project, zal dit onderzoek kort schetsen, het doel van het onderzoeksproject en de methodologie toelichten en beider presentaties van de resultaten (bijdrag 2 en 3) aankondigen. Dit onderzoek wordt gefinancierd door Fonds Wetenschappelijk Onderzoek (FWO) onder de vorm van een junior postdoc mandaat (Melissa De Smet) en Rode Neuzen beurs.

Discussianten:
David Dol, Netwerkcoördinator, GGZ netwerk Reling, Sint - Truiden
Ellen Excelmans, Klinisch psycholoog, Geconventioneerd klinisch psycholoog, Praktijk Psychologennet, Heist - Op - Den Berg
Dr. Bram Spinnewijn, Huisarts, De wijkpraktijk , Antwerpen

We organiseren een discussie rond de nieuwe RIZIV - conventie met de bedoeling om de eerste ervaringen op het terrein te verzamelen en te delen met elkaar. We laten de politiek even achterwege en maken samen met de lokale actoren een stand van zaken op rond de eerste ervaringen met de nieuwe conventie. We zullen dan immers halfweg zijn.

We nodigen klinisch psychologen die deelnemen aan de conventie uit, huisartsen uit de eerstelijnszones, patiëntvertegenwoordigers binnen de netwerken en netwerkcoördinatoren uit om hun eerste indrukken mee te geven. Zij zullen vertellen over hoe ze de nieuwe concepten uit de public health benadering vorm hebben proberen te geven, welke ervaringen ze daarmee hebben opgedaan en welke lessen we eventueel al kunnen trekken hieruit.

S30.0 | Inleiding
Pascal Sienaert, Prof Dr, Psychiater, Academisch Centrum voor ECT en Neuromodulatie (AcCENT), UPC KU Leuven, Kortenberg

ECT is nog steeds de meest werkzame behandeling voor ernstige depressieve stoornissen. Patiënten zijn echter vaak angstig voor deze behandeling, ook la hebben ze vele behandelsessies gehad, en niet in het minst voor de mogelijke cognitieve bijwerkingen. Monitoring van angst en cognitie is een essentieel onderdeel van een behandeling met ECT. Naast ECT-gerelateerde angst en cognitieve bijwerkingen is het voorkomen van herval na een succesvolle behandeling een belangrijke prioriteit. Dat kan door middel van onderhoudsECT of onderhoudsmedicatie, waarbij lithium een bijzondere rol lijkt te spelen.

S30.1 | Naar gepersonaliseerde ECT-zorg: een beter begrip van ECT-gerelateerde angst
Jasmien Obbels, dr, Psycholoog, Universitair Psychiatrisch Centrum KU Leuven, Kortenberg

Hoewel electroconvulsietherapie (ECT) een veilige en effectieve behandeling is, merken we in de klinische praktijk op dat patiënten angst ervaren voor hun ECT-behandeling. Deze ECT-gerelateerde angst is vaak zo uitgesproken dat patiënten hun behandeling weigeren of vroegtijdig stopzetten. Hoewel deze angst een impact kan hebben op het beloop van de behandeling, is het topic van ECT-gerelateerde angst amper wetenschappelijk onderzocht.

S30.2 | Een genuanceerde blik op cognitieve (neven)effecten van ECT
Kaat Hebbrecht, Dr, Psychiater, Universitair Psychiatrisch Centrum KU Leuven, Kortenberg

Een groot deel (ça 14-75 %) van de ECT-gerelateerde angst is gelinkt aan angst voor geheugenproblemen. Onderzoek naar ECT-gerelateerde cognitieve neveneffecten toont echter geruststellende bevindingen, waarbij de cognitieve neveneffecten zich beperken tot enkele dagen na stop van de ECT kuur met een herstel van cognitief functioneren tot pre-ECT niveaus nadien. Een belangrijke nuance hierbij is dat het meeste van onze kennis over ECT gerelateerde cognitieve neveneffecten gebaseerd is op onderzoek van groepsgemiddelden. Op individueel niveau blijken er grote verschillen te bestaan waarbij een groep patiënten cognitief lijkt te verbeteren maar een andere groep toch langduriger cognitieve dysfunctie vertoont.

S30.3 | Elektroconvulsietherapie: a never ending story?
Didier Schrijvers, Prof Dr, Psychiater, Universitair Psychiatrisch Centrum Duffel, Kortenberg

In de huidige uiteenzetting presenteren we de resultaten van de PROTECT studie (Universiteit Antwerpen, CAPRI) waarin het effect van ECT op cognitief functioneren werd onderzocht in een groep depressieve patiënten. Het cognitief functioneren werd in kaart gebracht op 5 verschillende tijdsmomenten (voor, tijdens, direct na en 3 en 6 maanden na ECT) door middel van een uitgebreide testbatterij. Drie methoden werden gecombineerd om het effect van ECT op cognitie te onderzoeken. Eerst werd de evolutie van het cognitief functioneren onderzocht op groepsniveau. Nadien werden de individuele verschillen in cognitief functioneren op de verschillende tijdsmomenten geanalyseerd. Ten slotte werd gekeken of patiënten onderverdeeld konden worden in subgroepen gebaseerd op hun cognitief beloop doorheen de tijd.

S30.4 | Lithium om terugval in depressie te voorkomen na een succesvolle behandeling met ECT: waar staan we, en hoe verder?
Simon Lambrichts, Dr, Psychiater, Universiteit Antwerpen, Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen, Collaborative Antwerp Psychiatric Research Institute Academisch Centrum voor ECT en Neuromodulatie (AcCENT), UPC KU Leuven, Kortenberg

Hoewel ECT een werkzame behandeling is voor depressie, is het risico op terugval aanzienlijk, en vergelijkbaar met herval na stop van antidepressiva. Terugvalpreventie met lithium is de afgelopen twee decennia in verschillende studies onderzocht, met wisselende bevindingen. Een systematisch literatuuronderzoek met meta-analyse was dan ook aan de orde om de werkzaamheid van lithium in het voorkomen van terugval te onderzoeken. Tijdens deze voordracht zullen de onderzoeksbevindingen besproken worden en zal uitgebreid worden stilgestaan bij de relevantie ervan voor de klinische praktijk. Ook wetenschappelijke vervolgstappen zullen belicht worden. In dit verband zal de opzet van een lopende Vlaams-Nederlandse gerandomiseerde en gecontroleerde studie worden besproken.

S31.0 | Inleiding
Caressa Van Hoe, RN, MSc, Psychiatrisch verpleegkundige en onderzoeksmedewerker Palliatieve Zorg Vlaanderen, PZ Onze-Lieve-Vrouw, Brugge

Actueel is er in de geestelijke gezondheidszorg een beweging van deïnstitutionalisering. Er wordt gefocust op sociale (re)integratie en ambulante hulpverlening. Echter, er zijn patiënten voor wie vermaatschappelijking moeilijk haalbaar is en die een langdurige en intensieve behandeling nodig hebben. De patiënten kunnen mensen zijn met een ernstige en persisterende psychiatrische aandoening (EPPA). Deze groep omvat een verscheidenheid aan psychiatrische aandoeningen, maar personen hebben gemeen dat hun symptomen persisterend zijn ondanks het doorlopen van diverse evidence-based behandelingen. Hun aandoening leidt ertoe dat zij aanzienlijk minder goed functioneren in het dagelijks leven en een lage levenskwaliteit hebben. Gekende therapeutische interventies zijn veelal onvoldoende doeltreffend. Hierdoor riskeert zorgverlening therapeutisch hardnekkig te worden of integendeel ze laten na van nog zorg te verlenen. Deze mensen, die vaak als chronisch en therapieresistent worden omschreven, hebben dan ook baat bij minder traditionele, ziektegerichte interventies en aan meer patiëntgerichte zorg. Body of evidence toont aan dat palliatieve psychiatrie een antwoord kan bieden op de zorgnoden van EPPA-patiënten. Op basis van een palliatieve filosofie is het innovatieve model van ‘crustatieve behandeling’ ontwikkeld.

Decorte, Verfaillie, Moureau, Meynendonckx, Van Ballaer, De Geest, & Liégeois, Frontiers in Psychiatry, 2020, Oyster Care: An Innovative Palliative Approach towards SPMI Patients, 11, 509
Decorte, Verfaillie, Moureau, Van Ballaer, De Geest, & Liégeois, Tijdschrift voor Geneeskunde, 2021, Schelpzorg: een palliatief zorgmodel voor patiënten met een ernstige, persisterende psychiatrische aandoening. Tijdschrift voor Geneeskunde, 2, 133-140

S31.1 | Het zorgmodel uiteengezet
Marc Calmeyn, dr. med., psychiater en psychoanalyticus, PZ Onze-Lieve-Vrouw, Brugge
Jennifer Vlaeminck, bachelor, maatschappelijk werker, PZ Onze-Lieve-Vrouw, Brugge
Caressa Van Hoe, RN en MSc, psychiatrisch verpleegkundige en onderzoeksmedewerker Palliatieve Zorg Vlaanderen, PZ Onze-Lieve-Vrouw, Brugge

Mensen met een ernstige en persisterende psychiatrische aandoening ervaren kwetsbaarheden op verschillende levensgebieden. Hierdoor hebben zij vaak blijvend nood aan professionele ondersteuning binnen een residentiële setting. Crustatieve zorg, als professionele ondersteuning, kan een antwoord bieden op de zorgbehoeften van deze mensen die "uitbehandeld" lijken te zijn, die ernstig psychisch lijden en voor wie vermaatschappelijking moeilijk haalbaar is. Eerder dan zich te richten op de genezing of het herstel van de persoon, wordt er gefocust op het verminderen van symptoomlast en het verbeteren van de kwaliteit van het (dagelijks) leven. Crustatieve zorg is een holistische benadering die steunt op vier pijlers: lichamelijke zorg gaat in op de fysieke beperkingen, psychologische en psychiatrische zorg focust op comfort en welzijn, de sociale ondersteuning biedt een structuur van activiteiten en contacten en ten slotte dient zingeving, door het bevorderen van de ervaring van een zinvol leven, als basis van voorgaande. Door een intensieve totaalzorg aan te bieden, creatief te denken en mensen tijd te geven om nieuwe patronen te ontwikkelen, kan symptoommanagement en levenskwaliteit worden gerealiseerd. Tijdens de lezing wordt er dieper ingegaan op wie deze mensen met een ernstige en persisterende psychiatrische aandoening zijn en hoe er vanuit het crustatieve zorgmodel wordt tegemoet gekomen aan hun zorgnoden, aan de hand van theorie en praktijkervaringen. Dit om te voorkomen dat deze subdoelgroep een restgroep wordt, maar juist wordt erkend in hun kwetsbare identiteit.

S31.2 | Crustatieve zorg en de psychiater: tussen droom en daad?
Marc Calmeyn, dr. Med., psychiater en psychoanalyticus, PZ Onze-Lieve-Vrouw, Brugge

Dat crustatieve zorg een uitdaging en kans betekent, ook voor de psychiater, blijkt uit volgende overwegingen.
Ten eerste. Wat parafraserend op een kerngedachte van Freud, is het zo dat de psychiater vanuit zijn professionaliteit zich beweegt op het snijvlak van het psychische en het lichamelijke. De psychiater is geen specialist van een bepaald aspect van het menselijke lichaam. Eerder is hij of zij ‘bruggenbouwer’ tussen lichaam en geest. Patiënten met EPPA hebben baat en nood aan dergelijke psychiater en psychiatrie.
Ten tweede. Evidence based psychiatrie is noodzakelijk maar niet voldoende. Zeker niet in de psychiatrie waar de gebroken mens centraal staat. EPPA patiënten zijn het symptoom hiervan. De behandelingen werkten niet, maar is men daarom ‘uitbehandeld’? Hier staan psychiater en psychiatrie eveneens voor uitdagingen én kansen. Ten derde. Voorgaande impliceert een appèl op de mensvisie van een psychiater – en psychiatrie. ‘Laat varen alle hoop’ (Dante) eens de evidentie niet evident blijkt te zijn? Of is het versregel van Lucebert ‘alles van waarde is weerloos’ het kompas? Psychiater en psychiatrie die gaan voor een verruimend denken -biopsychosociaal én existentieel doordesemd – kan dit nog?
De spreker toetst bovenstaande aan de klinische realiteit van een afdeling crustatieve zorg waar hij werkzaam is, en bespreekt de mogelijkheden maar ook de beperkingen. Immers: Maar doodslaan deed hij niet, want tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren (Willem Elsschot).

S31.3 | Ethische aspecten bij levenseindezorg voor mensen met EPPA
Loïc Moureau, drs., Ethicus VZW gezondheidszorg Bermhertigheid Jesu, onderzoeker KU Leuven, PZ Onze-Lieve-Vrouw, Brugge

De spreker voert onderzoek naar “de ethische aspecten van de zorg aan het levenseinde” bij de EPPA doelgroep. Aan de hand van een scoping review van de wetenschappelijke literatuur wordt er gezocht naar een antwoord op de volgende drie onderzoeksvragen:

S31.4 | Crustatieve zorg aan de monitor
Loïc Moureau, drs., Ethicus VZW gezondheidszorg Bermhertigheid Jesu, onderzoeker KU Leuven, PZ Onze-Lieve-Vrouw, Brugge
Caressa Van Hoe, RN, MSc, Psychiatrisch verpleegkundige en onderzoeksmedewerker Palliatieve Zorg Vlaanderen, PZ Onze-Lieve-Vrouw, Brugge

1) Welke ethische dilemma’s doen zich voor in de zorg bij het levenseinde van personen met EPPA?
2) Welke waarden, principes en grondhoudingen worden gehanteerd om deze dilemma’s te beschrijven en te kaderen?
3) Hoe krijgt het ethisch overleg vorm bij deze situaties en wie wordt erbij betrokken?
Een eerste thema dat in de literatuur aan bod komt is sociale rechtvaardigheid: de toegang tot diverse vormen van kwaliteitsvolle levenseindezorg voor de EPPA doelgroep wordt belemmerd, ten gevolge van verzuiling in de gezondheidszorg, stigma en percepties bij hulpverleners, onvoldoende opleiding en middelen, enzovoort. Ook in het wetenschappelijk onderzoek werkt deze ongelijke behandeling door.

Een tweede thema betreft het ruime ethische thema van autonomie versus het bieden van goede zorg. De inschatting van de wils- en handelingsbekwaamheid van personen met EPPA in relatie tot de thema’s veiligheid, schade en paternalisme staan centraal.

Ten slotte valt het academisch debat aangaande de mogelijkheid tot een palliatieve zorgbenadering voor deze doelgroep op. Deze discussie wordt door verschillende auteurs gekaderd als een specifiek ethisch debat en zit verweven met vraagstukken rond het begrip ‘futility’, alternatieven voor actieve levensbeëindiging, ‘staging’ van psychiatrische aandoening en de relatie tot het hersteldenken.

Dit symposium biedt inzicht in de psychische gezondheid van studenten en de speerpunten van een nieuw duurzaam en geïntegreerd beleid, “Mentaal Welzijn Studenten”, dat, gestoeld op het public health perspectief, vanaf 2022, Vlaanderenbreed wordt uitgerold.

S32.0 | Inleiding: Het Public Health als bouwsteen van een nieuw Vlaanderenbreed beleid Mentaal Welzijn - Studenten
Ronny Bruffaerts, prof. dr, hoogleraar, KU Leuven

Het public health perspectief is een algemeen verworven internationaal kader dat toenemend gebruikt wordt als leidraad voor het vormgeven van een geestelijke gezondheids(zorg)beleid in een maatschappij, óók (en misschien vooral) binnen de context van het hoger onderwijs. Deze bijdrage focust op de bouwstenen van een public health benadering voor het welzijn van studenten in het hoger onderwijs en zoomt in op de vier speerpunten van het nieuwe beleid: (1) het uitbouwen en implementeren van een Vlaanderenbrede Welzijnsmonitor voor het hoger onderwijs, (2) het verder uitbouwen van MoodSpace, (3) het verderzetten en uitbouwen van het Vlaanderenbreed lerend netwerk en (4) het versterken van de bouwstenen om hogeronderwijsinstellingen te helpen de omschakeling te maken van een reactief naar een meer proactief beleid inzake geestelijke gezondheid op weg naar een ‘community of caring’.

Referentie:
Bruffaerts R, Mortier P, Kiekens G, …, Kessler RC. Mental health problems in college freshmen: prevalence and academic functioning. Journal of Affective Disorders 2018; 225: 97-103
Laporte, N., van den Bogaard, D., Brenning, K., Soenens, B., & Vansteenkiste,M. (2022). Testing LifeCraft, an online program to foster need crafting during the COVID-19 pandemic: effects on need-based experiences and mental health. Current Psychology
Van Hees, V (2021). Studentenwelzijn duurzaam versterken tijdens en in de nasleep van de coronapandemie. Gent: SIHO

S32.1 | Speerpunten beleid met een monitor als broodnodige stap 
Ronny Bruffaerts, prof. dr, hoogleraar, KU Leuven
Maarten Vansteenkiste, prof. dr, hoogleraar, Universiteit Gent

Deze bijdrage biedt een overzicht van de krachtlijnen van de nieuwe Welzijnsmonitor die een set van procesvariabelen omvat die sensitief zijn voor zowel het monitoren van het welzijn van studenten als het detecteren van beleidseffecten. In een eerste deel bespreken we psychische gezondheid en welzijn van de studenten in het hoger onderwijs. In het tweede deel van de lezing gaan we in op de Vlaams Monitor. Deze beoogt specifieke beleidsinput te genereren door, onder meer het formuleren en evalueren van te bereiken doelstellingen omtrent een goede geestelijke gezondheid, welzijn, veerkracht en schoolse motivatie. Van hieruit zullen jaarlijkse specifieke actiepunten worden geïdentificeerd die een vertaalslag inhouden voor het macro-, meso- en microniveau en het formuleren van aanbevelingen voor een duurzame integratie van welzijns- en gezondheidsbeleid in het hoger onderwijs.

S32.2 | Moodspace als katalysator
Valérie Van Hees, Coördinator, Coördinator, Steunpunt Inclusief Hoger Onderwijs, Gent

Deze bijdrage biedt een overzicht van het nieuw ontwikkelde MoodSpace internetplatform (www.moodspace.be). Gestoeld op het public health perspectief biedt MoodSpace betrouwbare info, tips en zelfhulp om emotionele problemen het hoofd te bieden en (veer)krachtig te studeren. Met ruimte voor verhalen van studenten, informatie rond welzijn en geestelijke gezondheid en wegwijzers naar een luisterend oor is de toegevoegde meerwaarde van het ontwikkelde platform dat de kennis wordt samengebracht binnen één website. Zo fungeert de website als dynamische state of the art rond welzijn in het hoger onderwijs. MoodSpace wil een katalysator worden om psychische gezondheid en welzijn meer bespreekbaar te maken en om ervaringen uit te wisselen.

32.3 | Lifecraft als hefboom om de veerkracht te versterken 
Daphne van den Bogaard, Drs., Universiteit Gent

LifeCraft is een online trainingsprogramma om het bewustzijn van de psychologische basisbehoeften (d.w.z. autonomie, verbondenheid en competentie) te vergroten en om dit bewustzijn in actie om te zetten. LifeCraft werd ontwikkeld aan de Universiteit Gent. Het is gebaseerd op de Zelfdeterminatietheorie en de literatuur rond implementatie intenties. Deze bijdrage focust op de effecten van de e-health interventie op het welzijn en de veerkracht van studenten.

32.4 | Studenten aan het woord
Carola Van Autreve, Studente, Steunpunt Inclusief Hoger Onderwijs, Gent

In het Vlaanderenbreed Beleid Mentaal Welzijn staat de student centraal en worden ze als active agents betrokken bij het uittekenen de ontwikkeling en evaluatie van MoodSpace en interventies. Tijdens deze bijdrage licht studente Carola als ervaringsdeskundige toe hoe studenten participatief én co-creatief richting gaven en geven aan de uitbouw het platform en de e-health interventies. De presentatie biedt inzicht in hoe studenten MoodSpace waardevol invullen, met onder andere krachtverhalen, podcasts en initiatieven voor en door studenten.

Born in Belgium Professionals gaat uit van het Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering (RIZIV), welke een sleutelrol speelt in de sociale zekerheid in België, en kadert binnen witboek-projecten rond de toegankelijkheid van de zorg. Born in Belgium Professionals focust op zwangere vrouwen in psychosociaal kwetsbare situaties via ondersteuning aan hulp- en zorgverleners uit de nulde, eerste en tweede lijn; zowel uit de (para)medische als sociale sector. Doelstelling is te komen tot geïntegreerde perinatale zorg over zorglijnen en sectoren heen en daarmee een bijdrage te leveren aan kwaliteitsvolle zorg in de eerste 1000 dagen van het leven. We kaderen in deze bijdrage even het project.

S33.1 | Project Perinatale Mentale Gezondheid 
An-Sofie Van Parys, Doctor in gezondheidswetenschappen, vroedvrouw, sociaal agoge, seksuologe, psychotherapeute,, Coördinator project PMG, U(Z)Gent
Marieke Vermaas, Master zorgwetenschappen, beleid en beheer, Coördinator project PMG, UPC Leuven, Kortenberg

In 2015 werd er onder initiatief van Freya Saeys (Open VLD) in het Vlaams Parlement een resolutie goedgekeurd waarin onder andere stond dat alle vrouwen minstens één keer gescreend moeten worden op depressie in de perinatale periode. Als reactie op deze resolutie initieerde Vlaams Minister van Volksgezondheid twee pilootprojecten, één in het UZ Gent in nauwe samenwerking met de Moeder-Baby Eenheid (MBE) van Gent en één in de MBE in Zoersel. De doelstelling van dit pilootproject was de ontwikkeling van een wetenschappelijk onderbouwd screeningsinstrument en de uitbouw van zorgpaden die het zorgaanbod rond perinatale mentale problemen (PMG) beter op elkaar afstemt. In een eerste fase werden de zorgpaden regionaal uitgerold in de regio’s Oost-Vlaanderen en Antwerpen. In een tweede stap werd het UPC KULeuven betrokken en wordt de screening en de zorgpaden over heel Vlaanderen geïmplementeerd, zowel in een ziekenhuiscontext als binnen de eerstelijn. Sinds november 2022 werd hiervoor de nauwe samenwerking aangegaan met het project Born in Belgium. Het project PMG en Born in Belgium hebben veel raakvlakken. Door de gemeenschappelijke uitrol van de screening en de zorgpaden psychosociale kwetsbaarheid, kunnen we het perinatale werkveld enerzijds één gedragen wetenschappelijk instrument aanbieden en komen we anderzijds tegemoet aan de nood aan een gedigitaliseerde tool die ingebeld is in de elektronische patiëntendossiers.

Opmerkingen:
Deze presentatie wordt samen gegeven door An-Sofie Van Parys en Marieke Vermaas.
De auteurs zijn An-Sofie Van Parys1, Gilbert Lemmens1, Marieke Vermaas2, Titia Hompes2, Kristiaan Plasmans3 en Helga Peeters3. 1 Centrum Perinatale Mentale Gezondheid, Dienst psychiatrie UZGent
2 Expertisecentrum Perinatale psychiatrie UPC KULeuven
3 Moeder Baby Eenheid PC Bethaniën Zoersel

S33.2 | Born in Belgium Pro-tool demo-voorstelling 
Kim Decabooter, Vroedvrouw, Master Management en Beleid, Projectmedewerker, UZ Brussel/VUB, Jette

De Born in Belgium Pro-tool is een digitale tool met als doel de psychosociale kwetsbaarheden te identificeren en met behulp van zorgpaden hulp op maat aan te reiken. De tool fungeert hierbij als een gedeeld platform die de (multidisciplinaire) samenwerking tussen de hulpverleners van de vrouw, over de zorglijnen heen faciliteert. Het biedt een overzicht van welke hulpverleners er ondersteuning aanbieden en welke acties er door wie reeds zijn ondernomen voor bepaalde kwetsbaarheden (bv huisvesting, verblijfsstatuut, levensomstandigheden, geweld, sociale steun,…). Hierbij ondersteunt de tool de communicatie en zorgcontinuïteit tussen zorgverleners en kan het makkelijk geïntegreerd worden in een elektronische patiëntendossiers of gebruikt worden met behulp van een weblink. Het instrument is niet alleen wetenschappelijk onderbouwd, maar bouwt tevens voort op concrete ervaringen uit de praktijk. In dit deel van de presentatie wordt de tool gedemonstreerd.

S33.3 | Born in Belgium Pro-tool eerste resultaten 
Kelly Amuli, Master Biomedisch wetenschappen, Doctoraalstudent, UZ Brussel/VUB, Jette

Psychosociale kwetsbaarheden tijdens de zwangerschap blijven vaak ondergedetecteerd door het niet systematisch bevragen tijdens de zwangerschap. Dit heeft als gevolg dat de zwangere vrouw en haar ongeboren kind een verhoogde kans hebben op ongunstige gezondheidseffecten, zowel op korte als lange termijn. Een tijdige en nauwkeurige detectie van prenatale psychosociale kwetsbaarheid zijn in dit kader noodzakelijk. Daarom heeft Born in Belgium Professionals een tool, een digitaal gedeeld platform, voor de hulpverleners werkzaam in België ontwikkeld. De Born in Belgium Professionals tool bestaat uit een psychosociale screeningstool van 13 indicatoren (communicatie, geboorteplaats, verblijfsstatus, opleiding, beroepsstatus, beroepsstatus partner, financiële situatie, woonsituatie, sociale steun, depressie, angst, middelengebruik en geweld) gemeten door 22 vragen en een actiontool-gedeelte dat zorgpaden aanbiedt, deze omvatten advies op maat, informatie en geïntegreerde socio-medische hulpverleningsdatabanken. Sinds januari 2021 startte de implementatie in Brussels. Tijdens dit congres zullen de eerste resultaten van de huidige psychosociale kwetsbaarheden tijdens de zwangerschap in Brussel, met de focus op psychologisch welzijn en middelengebruik tijdens de zwangerschap, weergegeven worden.

S33.4 | Discussie en vragen 
Helga Peeters, Master psychologie, Coördinator project PMG, PC Bethaniën Moeder-Baby Eenheid, Zoersel

Gedurende de laatste 20min van het symposium wordt er tijd gemaakt om in te gaan op vragen vanuit het publiek. Indien er onvoldoende vragen vanuit het publiek komen, zal er gewerkt worden met stellingen om de discussie op gang te trekken.

De meeste psychiatrische aandoeningen ontstaan ruim voor het 40e levensjaar, vaak al in de pubertijd of adolescentie. Dit maakt dat, in tegenstelling tot de meeste vakgebieden in de geneeskunde, gewerkt wordt met een relatief jonge populatie. Begrijpelijk dat palliatieve zorg weinig aandacht krijgt in de geestelijke gezondheidszorg en in de opleiding van haar professionals. Alle sprekers op dit symposium hebben bijgedragen aan het nieuwe handboek “Psychiatrie in de laatste levensfase”. Wanneer patiënt, naasten en zorgprofessionals zich bewust zijn van deze laatste levensfase zal dit doorgaans een goede dood bevorderen. In de laatste levensfase van mensen met een psychiatrische aandoening is het essentieel dat professionals ruimte maken om de hoop op genezing of herstel geleidelijk over te laten gaan in hoop op een goede dood. Dit symposium start met een inventarisatie van het mortaliteitsrisico van de verschillende psychiatrische aandoeningen. Vervolgens wordt ingegaan op advance care planning, palliatieve zorg in de psychiatrie en de mogelijkheden voor psychologische behandelingen in deze levensfase. We sluiten af met een voorstelling van het innovatieve crustatieve zorgmodel bij ernstige persisterende psychiatrische aandoeningen.

S34.1 | Psychiatrische aandoeningen als determinant van sterfte
Richard Oude Voshaar, psychiater, hoogleraar, Universitair Medisch Centrum, Groningen

In Nederland en Vlaanderen neemt het relatieve aandeel van psychiatrische aandoeningen, zoals dementie, in overlijdens gestaag toe. Doel is het geven van een literatuuroverzicht m.b.t. het mortaliteitsrisico van de verschillende psychiatrische aandoeningen en de onderliggende redenen waardoor dit risico verhoogd is t.o.v. mensen zonder psychiatrische aandoening. De relatieve impact van psychiatrische aandoeningen op het steftecijfer in Westerse landen is de laatste decennia geleidelijk toegenomen. Het populatie attributieve risico van psychiatrische aandoeningen op  sterfte is 14.3%, wat betekent theoretisch dat 14.3% van alle sterfgevallen voorkomen kan worden wanneer we in staat zijn psychiatrische aandoeningen volledig te genezen. De verminderde levensverwachting van patiënten met een ernstige psychiatrische aandoening kan worden verklaard door 1) bijwerkingen van psychofarmaca, 2) een ongezonde leefstijl, 3) een latere herkenning en minder efficiënte behandeling van comorbide chronische somatische ziekten, en tot slot 4) pathofysiologische processen inherent aan de psychiatrische aandoening. Er zijn aanwijzingen dat intensieve behandeling van psychiatrische aandoeningen en leefstijl interventies de levensverwachting van mensen met een psychiatrische aandoening gunstig beïnvloeden, ook onder ouderen met een psychiatrische aandoening. De relatieve toename van overlijden aan een psychiatrische aandoening staat in schril contrast met het afgenomen mortaliteitsrisico voor de meeste chronische somatische ziekten. Om de prognose van de psychiatrische patiënt te verbeteren is meer aandacht nodig voor zowel leefstijl als een betere integratie met de somatische gezondheidszorg.

S34.2 | Advance care planning (ACP) in de psychiatrie
Karin den Boer, verpleegkundig specialist, verpleegkundig specialist GGZ – onderzoeker, Parnassia Groep, Poortugaal

ACP wordt steeds vaker toegepast bij mensen in de laatste levensfase. In gesprek gaan over wensen, voorkeuren en behoeften omvat veel meer dan afspraken over wel of niet reanimeren of beademing. Het draagt bij aan een betere kwaliteit van leven en sterven. Zorgverleners in de psychiatrie zijn nog niet algemeen bekend met ACP. Doelstelling: Tijdens deze bijdrage wordt uitgelegd wat ACP is volgens de internationale consensusdefinitie en welke voordelen ACP opleveren voor patiënt, naasten en zorgverlener. Verder worden handvatten en tools besproken om tijdig en op gestructureerde wijze het proces van gesprekken te voeren met patiënt en naaste(n). De praktijk is echter weerbarstig. Daarom wordt ook ingegaan op aandachtspunten in het kader van ACP bij diverse subgroepen in de psychiatrie zoals dementie, ernstige psychiatrische aandoeningen en doorgebruikers.

S34.3 | Palliatieve zorg in de psychiatrie
Heidi de Kam, verpleegkundig specialist, regiebehandelaar, GGz Centraal, Amersfoort

Op weinig plekken wordt terminaal palliatieve zorg gegeven aan patiënten met een ongeneeslijke lichamelijke ziekte én een psychiatrische aandoening. Een eerste doel is het beschrijven van de specifieke aspecten van palliatieve zorg voor psychiatrische patiënten aan de hand van casuïstiek en een systematische literatuurstudie. Een tweede doel is de toepasbaarheid van de huidige palliatieve zorg richtlijnen op deze patiëntengroep te beoordelen. Uit een groep van 34 patiënten die behandeld werden op de palliatieve zorg unit van GGZ Centraal, werden 14 casussen geselecteerd om een beeld te schetsen van deze groep patiënten met complexe zorgbehoeften. Leden van de cliënten- en familieraad hebben meegelezen en waardevolle adviezen aangereikt op de interpretatie van de resultaten m.b.t. de toepasbaarheid. Advance care planning wordt bij patiënten met een ernstige psychiatrische aandoening nog weinig toegepast of bemoeilijkt. Beperkt inzicht in eigen gezondheid, verminderde gewaarwording van pijn, cognitieve beperkingen, concentratiestoornissen en de aanwezigheid van psychiatrische symptomen spelen hierbij een rol. In tien van de 14 casus werd een mogelijk verband tussen leefstijl en oorzaak van overlijden gezien. Meest voorkomende symptomen in de laatste levensfase zijn vermoeidheid, gevolgd door pijnklachten, slaapproblemen en verminderde eetlust. Vrijwel alle patiënten hebben een beperkt of helemaal geen netwerk, dan wel een verstoorde relatie met naasten. Richtlijnen palliatieve zorg zijn bruikbaar voor patiënten met een psychiatrische aandoening. Het is belangrijk dat zorgverleners in de GGZ structurele aandacht hebben voor de somatische aspecten in de zorg voor de psychiatrische patiënt en noodzakelijk om kennis hierover te vergroten.

S34.4 | Psychologische behandelingen in de laatste levensfase
Froukje de Vries, psychiater, psychiater, Antoni van Leeuwenhoek, Amsterdam

Wanneer overlijden onvermijdelijk geworden is, vaak door een levensbedreigende ziekte als kanker, hartfalen of COPD, dan vraagt dit veel van het aanpassingsvermogen van de betrokkenen. Dit aanpassingsproces gaat vaak gepaard met psychische klachten als verdriet, somberheid en/of angst en soms is psychologische hulp daarbij geïndiceerd. Het doel van deze lezing is om een overzicht te geven van de verschillende evidence-based psychologische behandelopties in de laatste levensfase. Dit a.d.h.v. een systematisch literatuuroverzicht naar de psychologische behandelingen bij patiënten met een somatische ziekte in de laatste levensfase uitgevoerd. In de presentatie wordt de wetenschappelijke evidentie aangevuld met de praktijkervaring van de auteur in haar werk in het Antonie van Leeuwenhoek ziekenhuis met terminale kankerpatiënten. In totaal werden 14 gerandomiseerde en gecontroleerde studies gevonden. De verschillende behandelopties kunnen worden ingedeeld in zingevingsgerichte therapieën (zingevingstherapie in engere zin, waardigheidstherapie en kortdurende zingevingstherapieën), ondersteunend-expressieve therapievormen (m.n. de in Canada ontwikkelde CALM methodiek, wat staat voor Managing Cancer and Living Meaningfully), en meer klachtgerichte behandelingen (cognitieve gedragstherapie, oplossingsgerichte therapie en mindfulness-based therapie). Evidentie voor de haalbaarheid en effectiviteit van psychologische behandelingen in de laatste levensfase groeit. Vergelijkend onderzoek tussen deze behandelingen is niet beschikbaar, maar er is wel bewijs voor de effectiviteit van zowel behandelingen die vooral de nadruk leggen op existentiële vragen als behandelingen die meer klachtgericht van aard zijn.

Omgaan met suïcidaliteit is zowel voor de cliënt als voor de hulpverlener vaak een uitdaging. Wanneer de cliënt met een hechtingsproblematiek kampt, wordt de begeleiding nog uitdagender. We stellen dan ook vast dat suïcidaliteit bij deze mensen steeds sluimerend aanwezig is en door - in onze ogen - alledaagse zaken snel kan getriggerd worden.  Suïcidaliteit kan hier bijvoorbeeld gezien worden als een vorm van coping, een omgaan met niet te verdragen wanhoop, een communiceren van ontreddering,  een troostend flirten met de dood of de ander wanhopig -voor iets- nodig hebben.

Hulpverleners én hun cliënten kunnen ongewild in complexe dynamieken terecht komen die de begeleiding bemoeilijken. Gedragingen van cliënten kunnen als “manipulatief” worden ervaren, waardoor de hulpverleners uitgedaagd worden in hun empathie. Chronische suïcidaliteit vraagt een andere houding van de hulpverlener dan acute suïcidaliteit, waar actie aan de orde is. Geduldig, mentaliserend en reflectief aanwezig blijven, zijn sleutelwoorden.

Deze workshop heeft als doel inzicht te bieden in de achtergrond van deze cliënten. Inzicht hierin helpt immers om empathisch te blijven en de suïcidaliteit langdurig te verdragen. We onderzoeken onze tegenoverdracht en bekijken gepaste interventies/reacties.

Leerdoelen:

Doel van deze werkwinkel is inzicht  bieden in de achtergrond en dynamieken van deze cliënten en onze eigen tegenoverdracht onderzoeken.  Deze Inzichten helpen immers om (empathisch) aanwezig te blijven, de suïcidaliteit blijvend te verdragen en gepast te reageren.

Methode:

Uiteenzetting, denkoefening, filmpje/demonstratie rollenspel

Referentie:

Luyn, B. van, & Ingenhoven, T. (2016). Behandeling van suïcidaliteit bij persoonlijkheidsstoornissen. In A. Kerkhof, B. van Luyn (Red.), Behandeling van suïcidaal gedrag in de praktijk van de GGZ. (pp. 189-204). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

Paris, J. (2004a). Half in love with easeful death: the meaning of chronic suicidality in borderline personality disorder. Harvard Review of Psychiatry, 12(1), p42-48

Opmerkingen:

Max. 25 deelnemers.

Het is niet makkelijk om te werken met ouders, kinderen en netwerkleden die gevangen zitten in de zuigkracht van hoog conflict na scheiding. Ieder wil zijn of haar verhaal doen.

Al bij de start van het therapeutisch proces is het een zoeken naar een veilige context waarbinnen bestaansrecht kan komen voor geradicaliseerde visies en unieke subjectieve belevingskanten.

Het voeren van een onderbouwde beslissingsdialoog over met wie je gaat spreken en waartoe vormt een noodzakelijke opstap voor een werkzaam traject binnen hoog conflict scheidingen.

Tijdens deze workshop staan we stil bij het kiezen voor een bepaalde setting als een krachtige, therapeutische interventie. We onderzoeken de vele mogelijkheden die er zijn bij complexe scheidingen. Je kan spreken met één ouder, twee ouders, ouder en kind, netwerk, … We komen tot heldere systemische overwegingen die ons inzicht geven in de mogelijkheden en valkuilen van elke settingkeuze. Tot slot bekijken we welke methodische ingangen bruikbaar zijn bij het voeren van deze beslissingsdialoog.

Leerdoelen:

• deelnemers verwerven inzicht in de specifieke context van hoog conflict scheidingen
• deelnemers verwerven inzicht in een systemische kijk op settingkeuze bij hoog conflict scheidingen
• deelnemers kunnen een onderbouwde beslissingsdialoog rond setting voorbereiden en uitvoeren

Methode:

Er wordt een helder systeemtheoretisch kader aangeboden in het werken met ouders, kinderen en netwerkleden in hoog conflictscheidingen. De complexe praktijkvertaling wordt toegelicht aan de hand van concrete casuïstiek. Daarnaast worden de deelnemers uitgenodigd om zelf met de aangeboden methodische leidraden aan de slag te gaan in kleinere groepen.

Referentie:

Cottyn, Lieve (2021). Complexe scheiding: uit de maalstroom van het conflict. Antwerpen, Interactie Academie vzw

Er bestaan veel taboes en vooroordelen over seksualiteit, wat de drempel om erover te spreken vergroot. Het al dan niet bespreken van seks, de manier waarop het aan bod komt en de taal die daarvoor gebruikt wordt, bewegen de sfeer in de therapiekamer. Gevoelens van onwennigheid en schaamte zijn niet ongewoon, zowel bij de therapeut als bij de cliënt.

Kortom, doorheen deze workshop krijg je zicht op de valkuilen en mogelijkheden bij het thema seksualiteit in partnerrelatiegesprekken.

Leerdoelen:
Het bekijken van de effecten van spreken over seksualiteit. Wel of niet spreken over seks heeft invloed op een begeleiding van een paar.

Methode:
Aan de hand van oefeningen de effecten van al dan niet spreken over seksualiteit belichten.

Referentie:
Deij, P. van Verseveld, J. (2015). Partnerrelatietherapie en seksualiteit – Wat kan de systeemtherapeut ermee? Systeemtherapie 27 (2).
Faes, M. (2014). Een passie-ruimte voor paren? Over tegengestelde verlangens naar veiligheid en erotiek. Inspiraties uit het werk van Esther Perel. Systeemtheoretisch Bulletin, 32 (3).

Opmerkingen: Max. 18  deelnemers

Klavier (voorheen DVC ’t Zwart Goor) biedt zorg op maat aan een zeer divers publiek van volwassenen met een verstandelijke beperking en/of autismespectrumstoornis. In onze gezinsvervangende context ondersteunen we hen bij het realiseren van een kwaliteitsvol bestaan. In onze aanpak van gedrags- en emotionele problemen is iemands leefomgeving uiterst belangrijk. Een positief leefklimaat en een veilige leefomgeving zien we als twee pijlers die hand in hand gaan.

Hiervoor dient in de eerste plaats, naast een goede basishouding, de begeleidingshouding van iedere individuele begeleider afgestemd te worden op de individuele cliënt. Dit blijkt in de hulpverlening aan cliënten met een complexe problematiek echter regelmatig niet voldoende om een veilige omgeving te creëren. Vrijheidsbeperkende maatregelen hebben dan ook een plaats in onze aanpak, ook al willen we dit tot een minimum beperken. Dit begrip zien we echter ruimer dan louter afzonderingen, fixatie en/of geslotenheid: voortdurend wegen we af in welke mate iemand beperkt moet worden in zijn bewegingsvrijheid en in het maken van eigen keuzes. Wat zijn de risico’s die we hiermee trachten in te perken? Wat zijn alternatieven? Hoe verschillend kan de aanpak in één leefgroep zijn? Welke infrastructurele aanpassingen zijn mogelijk? Kan de mate van begrenzing doorheen de tijd evolueren? Dit is een proces waarin verschillende actoren betrokken zijn: de cliënt, zijn vertegenwoordiger / familie, hulpverleners, …

Onze casussen betreffen personen met lichte tot matige verstandelijke beperking en een complexe gedragsproblematiek.

Leerdoelen:
Deelnemers leren om vanuit verschillende invalshoeken te kijken naar een veilige leefomgeving.  Welke verschillende alternatieven kunnen afgewogen worden om risicovolle situaties aan te pakken met oog voor de kwaliteit van leven.

Methode:
Aan de hand van enkele casussen illustreren we het belang van een aanpak op verschillende terreinen (begeleidingshouding, afspraken, grenzen, infrastructuur, beleid) en de nood aan een voortdurende ethische evaluatie hiervan. Samen met de deelnemers doorlopen we het proces en wegen we mogelijke alternatieven af.

Graag nemen we jullie mee in hoe we ‘geweldloos verzet’ specifiek bij onze doelgroep hebben aangewend tijdens de pandemie. Veranderingen zijn vaak een grote stressfactor bij onze doelgroep en de pandemie kan op dat vlak wel tellen: allerlei dagelijkse omgangsregels veranderen snel en voortdurend zowel binnen de voorziening als thuis als in de maatschappij. De Dauw is een kleinschalig, residentieel revalidatie/behandelingscentrum dat zich richt naar kinderen en jongeren met een autismespectrumstoornis en/of psychotische kwetsbaarheid die nood hebben aan een geïndividualiseerde behandeling. Het geweldloos verzet (Haim Omer) is in de Dauw reeds geruime tijd een basishouding in ons werk met de kinderen/jongeren. Het inzetten van waakzame aanwezigheid, de-escalatietechnieken, de mandjesoefening, en andere pijlers van geweldloos verzet hebben een positieve invloed op het welbevinden van de jongeren en zorgt er onder andere voor dat we verbonden blijven met hen.  Als team voelen we ons hierdoor ook gesterkt om het “wij-gevoel” vast te houden, waardoor de draagkracht verhoogd wordt om ook in deze pandemie-periode die – nog meer dan anders - frustraties, onzekerheden , gevoel van onmacht teweegbrengt , de jongeren en hun ouders te blijven ondersteunen. Ondanks het tijdelijk wegvallen van bepaalde vormen van fysiek contact, live gesprekken met ouders, gezichtsexpressie, …  denken we er toch in geslaagd te zijn om op een andere manier nabijheid te bieden en aanwezig te blijven bij zowel de jongeren, hun ouders/netwerk als het team.

Leerdoelen:
Inzicht in hoe NVR/geweldloos verzet bij kinderen en jongeren met ASS- en/of een psychotische kwetsbaarheid kan ingezet worden.

Methode:
Via presentatie van casuïstiek en een denkoefening concretiseren we hoe de principes van NVR specifiek kunnen aangewend worden bij de doelgroep in kwestie, en stimuleren we de deelnemers tot reflectie over welke inzichten men hieruit kan meenemen naar de eigen werkplek.

Opmerking: Max. 30 deelnemers

M12.1 | Lokale veldpotentialen bij patiënten met obsessieve compulsieve stoornis: acute effecten van diepe hersenstimulatie in de Bed Nucleus Stria Terminalis na symptoomprovocatie, Bervoets

Obsessief-compulsieve stoornis is een invaliderende psychiatrische stoornis, die wordt gekenmerkt door aanhoudende, vaak angstopwekkende obsessies en tijdrovende dwanghandelingen. Het treft 2-3% van de bevolking, en hoewel farmacologische of cognitieve gedragstherapie bij veel patiënten de symptomen kan verminderen, blijft ongeveer 10% ernstig arbeidsongeschikt. Gelukkig zijn er ook voor deze therapieresistente patiënten behandelingsmogelijkheden in opkomst. Een van die mogelijkheden is diepe hersenstimulatie (DBS). Er zijn steeds meer aanwijzingen dat de bedkern van de stria terminalis een veelbelovend doelgebied zou kunnen zijn. Deze kern verbindt de mediale prefrontale cortex met de thalamus en zou betrokken zijn bij de verwerking van anticiperende angst en dwangmatige reacties. In deze studie vergelijken we de karakteristieken van een objectieve elektrische respons zoals de lokale veldpotentiaal in de BNST tijdens elektrische stimulatie en symptoomprovocatie bij twee patiënten met behandelingsrefractaire OCD en DBS elektroden bilateraal geïmplanteerd in de bed nucleus stria terminalis. Lokale veldpotentialen (LFP) werden rechtstreeks opgenomen vanuit de elektrisch gestimuleerde regio tijdens symptoomprovocatie en elektrische stimulatie. Resultaten voor de twee patiënten toonden aan dat het aanzetten van stimulatie in de BNST tijdens provocatiebeelden een LFP signaal geeft dat meer lijkt op de LFP geregistreerd tijdens neutrale beelden.

Referentie:
Desarkar P, Sinha VK, Jagadheesan K, Nizamie SH (2007b) Subcortical functioning in obsessive-compulsive disorder: An exploratory EEG coherence study. World J Biol Psychiatr 8:196–200.
Figee M, Luigjes J, Smolders R, Valencia-Alfonso C-E, van Wingen G, de Kwaasteniet B, Mantione M, Ooms P, de Koning P, Vulink N, Levar N, Droge L, van den Munckhof P, Schuurman PR, Nederveen A, van den Brink W, Mazaheri A, Vink M, Denys D (2013) Deep brain stimulation restores frontostriatal network activity in obsessive-compulsive disorder. Nat Neurosci 16:386–387.

M12.2| Focusingtraining: een tool voor preventieve zorg en blended care, Swyngedouw

Focusing is een innerlijke relatie aangaan met je lichamelijk gevoelde betekenis vanuit een erkennende, niet-oordelende houding zodat het zich verder kan ontwikkelen. Deze methode komt voort uit het onderzoek van Eugene Gendlin naar het verschil tussen succesvolle en niet-succesvolle cliënten in therapie. Succesvolle cliënten blijken hun aandacht naar binnen te richten en vanuit dit contact te spreken. Hij ontwikkelde de focusingmethode om het ook aan te leren aan cliënten die het niet uit zichzelf doen. Focusing kan geïntegreerd worden in therapie en kan los daarvan aangeboden worden als training van een basisvaardigheid ter bevordering van het mentaal welbevinden. Focusing leert mensen omgaan met hun innerlijke ervaringen zodat ze niet langer heen en weer slingeren tussen weglopen van hun beleving of erdoor overspoeld worden. Je kan Focusing uitleggen met vier werkwoorden: 1. pauzeren, 2. ervaren, 3. erkennen en 4. stem geven. Onderzoek naar Focusing toont aan dat regelmatig focussen leidt tot meer levenstevredenheid, het leven als meer zinvol ervaren, minder psychisch lijden en minder existentiële angst. Het zou dan ook goed zijn om Focusing voor een breed publiek toegankelijk te maken door basistrainingen in scholen en bedrijven en door online groepen voor mensen die op een wachtlijst staan en/of als blended care tijdens therapie.

De Australische klimaatonderzoeker en ethicus Clive Hamilton zei in 2014 in een interview in de Vrij Nederland: “Inzicht in klimaatverandering ontstaat niet alleen door de cijfers te kennen. Er komt ook een ingrijpend gevoel bij kijken, dat je pas ervaart als de feiten je voluit raken. Sommigen noemen dit het Oh shit, we are really in trouble-moment. De een bereikt het door een wetenschappelijk artikel te lezen, anderen doordat ze, al vertrouwd met de feiten, een diepgaande ervaring in de natuur ondergaan. Of ze ontdekken op een andere verpletterende manier dat hun toekomstbeeld van de wereld verwoest is. Zo’n beleving is onontkoombaar traumatisch en als je die niet hebt ondergaan, doorgrond je ook het probleem niet, want dat is immens groot en transformerend. Het verkregen inzicht verandert je stemming, het vult je geest, het verandert het behang van je leven.”

Wouter Kusters zal in zijn lezing dieper ingaan op deze ‘traumatische beleving’, en schetsen wat de rol van de geestelijke gezondheidszorg hierbij kan zijn.

Dr. Wouter Kusters is filosoof, taalwetenschapper en schrijver. Hij is bekend van zijn boeken Pure waanzin. Zoektocht naar de psychotische ervaring, en Filosofie van de waanzin. Voor dat eerste ontving hij de Van Helsdingenprijs in 2004 voor het beste werk op het grensgebied van psychiatrie en filosofie, en de Socratesbeker in 2005, voor het beste, meest prikkelende nederlandstalige filosofieboek van het jaar. Voor Filosofie van de waanzin ontving hij in 2015 opnieuw de Socratesbeker. In 2020 verscheen van deze laatste een Engelse vertaling. Eind dit jaar en volgend jaar worden een Arabische, resp. een Chinese vertaling verwacht. Wouter Kusters is zelfstandig onderzoeker, docent en schrijver in Gouda. De laatste jaren onderzoekt hij de gevolgen van de klimaatcrisis voor ons geestelijk en lichamelijk welzijn.