12e Vlaams Geestelijke
Gezondheidscongres

De medisch-psychiatrische unit (MPU) biedt een geïntegreerd zorgaanbod voor de diagnostische oppuntstelling en de behandeling van patiënten met somatische en psychiatrische comorbiditeit, waar een opname geïndiceerd is in het geval dat de somatische problematiek te complex is voor een psychiatrische afdeling of de psychiatrische stoornis de behandeling op een somatische afdeling bemoeilijkt of onmogelijk maakt.

In Vlaanderen bestaat dit zorgaanbod momenteel niet, in tegenstelling tot Nederland, de VS en vele andere landen. Een mogelijkheid zou kunnen zijn om MPU’s op te richten in de Vlaamse algemene en/of universitaire ziekenhuizen, met het oog op een geïntegreerde zorg en een  verbetering van de zorgkwaliteit bij matig tot ernstige comorbiditeit, evenals voor de veiligheid van de zorg en de belasting van het zorgpersoneel.

Maar er zijn zeker ook bedenkingen, aandachtspunten en mogelijke bezwaren, met bijgevolg zowel argumenten pro als contra de oprichting van MPU's. De doelstelling van dit discussieforum is dan ook om (na een algemene inleiding en situering) op een interactieve en systematische wijze standpunten en meningen uit te wisselen, met het oog op de inname van een genuanceerd standpunt en de formulering van een advies aangaande de rol van de MPU en de noodzaak tot de implementatie ervan in Vlaamse ziekenhuizen.

Deze topic en controverse past tot slot goed in het thema van het congres: verbindende en gastvrije zorg in het ziekenhuis, op zoek naar kamers van psychisch lijden, in dit geval bij comorbide ziekte.

Negatieve symptomen van psychose komen vaak voor en het zijn de symptomen waar mensen het meeste last van hebben. Toch worden ze veel minder onderzocht dan positieve symptomen, en er zijn weinig effectieve behandelingen. Dit symposium richt de aandacht op de negatieve symptomen. Enerzijds stellen we de resultaten van de INTERACT-studie voor, een internationale multi-center trial waarin we een innovatieve interventie, Acceptatie en Commitment therapie in het Dagelijkse Leven (ACT-DL) getest hebben bij mensen met een vroege psychose. ACT-DL is een gecombineerde interventie waarbij 8 sessie met een therapeut worden afgewisseld met het oefenen in het dagelijks leven door middel van een app en blijkt een veelbelovende behandeling voor negatieve symptomen. Daarnaast geven wij ook het woord aan mensen die zelf een psychose hebben meegemaakt.

De eerste lezing stelt de resultaten van de INTERACT klinische trial voor, waarbij we de effectiviteit van ACT-DL vergelijken met de standaardbehandeling, voor de behandeling van psychotische distress, maar ook van negatieve symptomen en functioneren. In de tweede lezing zoemen we hier wat dieper op in, en zullen we onderzoeken of ACT-DL even effectief is voor iedereen. In de derde lezing nemen we een nog meer gepersonalizeerde aanpak, en onderzoeken we van moment-tot-moment hoe het behandelproces verloopt bij 2 mensen met een hoge versus 2 mensen met een lage anhedonie – een belangrijk negatief symptoom. En ten slotte rapporteren we ons kwalitatief onderzoek naar sociale processen bij de ontwikkeling van psychose.

S1.1 I De effectiviteit van Acceptance en Commitment Therapie in het Dagelijks Leven (ACT-DL) bij vroege psychose: de resultaten van de INTERACT studie
Inez Myin-Germeys, Doctor, Hoogleraar, KU Leuven, Leuven

Inleiding: De INTERACT studie had tot doel de werkzaamheid te onderzoeken van Acceptance and Commitment Therapy in Daily Life (ACT-DL), een combinatie van face-to-face therapie met een Ecological Momentary Intervention (EMI), voor het reduceren van psychotische distress.

Methode: Personen in de leeftijd van 15-65 jaar met een klinisch vastgesteld Ultrahoog Risico (UHR) of Eerste Episode van Psychose (FEP) werden willekeurig toegewezen aan trearment as usual (TAU) of de ACT-DL conditie. ACT-DL bestond uit 8 ACT-sessies aangevuld met een EMI-app. De primaire uitkomst was psychotische distress gemeten met de CAARMS na de interventie en bij 6 en 12 maanden follow-up. Secundaire uitkomsten waren functioneren, ernst van de symptomen en momentane psychotische distress.

Resultaten: 148 patiënten werden gerandomiseerd naar ACT-DL (n=71) of TAU (n=77). 115 (78%) leverden primaire uitkomstgegevens bij ten minste één follow-up beoordeling. Er was geen bewijs voor een grotere afname in de primaire uitkomstmaat CAARMS distress bij ACT-DL vergeleken met TAU (χ2(3)=2,36; p=0,50). Echter, van de geteste secundaire uitkomsten verbeterden globaal functioneren (χ2(3)=9,05; p=0,033), en negatieve symptomen (χ2(3)=19,91; p<,001) in ACT-DL vergeleken met TAU, evenals momentane psychotische distress (χ2(3)=21,56; p<0,001).

Conclusie: Hoewel INTERACT geen significante verbetering aantoonde in de primaire uitkomstmaat van psychotische distress, vonden wij dat ACT-DL kan bijdragen aan een verbetering van negatieve symptomen en functioneren, twee van de moeilijkst te behandelen symptomen bij mensen met psychose.

S1.2 | Voorspellen van klinische uitkomsten in een blended care interventie voor vroege psychose: Acceptatie- en commitment-therapie in het dagelijks leven (ACT-DL)
Rafaël Bonnier, Master, PhDk  student, KU Leuven, Leuven

Inleiding: Acceptance and Commitment Therapy in Daily Life (ACT-DL) heeft als doel mensen te helpen in de vroege fases van psychose door ACT-strategieën in hun dagelijkse leven te integreren met behulp van een mobiele applicatie. Dit onderzoek onderzocht of deze interventie voor iedereen op dezelfde manier werkt.

Methode: We onderzochten of demografische gegevens (leeftijd, geslacht & opleidingsniveau), persoonlijkheidskenmerken (extraversie en neuroticisme) en jeugdtrauma van invloed waren op hoe ACT-DL werkte. We includeerden 71 mensen uit de INTERACT studie die ACT-DL gebruikten en onderzochten hoe deze variabelen de effecten van de interventie op klinische uitkomsten zoals psychotische distress, negatieve symptomen, globaal functioneren en psychologische-flexibiliteit beïnvloedde.

Resultaten: We vonden dat een hogere opleiding leidde tot meer verbetering in globaal functioneren in vergelijking met een lagere opleiding. Hogere extraversie toonde minder verbetering in negatieve symptomen en meer verbetering in globaal functioneren vergeleken met lagere extraversie. Hoger neuroticisme toonde meer verbetering in negatieve symptomen, en meer psychologische-flexibiliteit.

Conclusie: De conclusie van dit onderzoek is dat ACT-DL mensen met een vroege psychose helpt, maar dat het voor iedereen anders werkt en dat bepaalde eigenschappen kunnen voorspellen wie meer baat heeft bij het gebruik van ACT-DL. Deze resultaten onderstrepen het belang van interindividuele variabelen voor de therapie-uitkomsten, en tonen dat er meer onderzoek nodig is om echte gepersonaliseerde behandelingen te kunnen bieden in de geestelijke gezondheidszorg

S1.3 I De invloed van anhedonie op therapeutische verandering in de INTERACT studie: Een idiografische benadering
Joann Beames, Doctor, Post doctoraal onderzoeker KU Leuven, Leuven

Anhedonie, het onvermogen om plezier te anticiperen en te ervaren, is een opvallend transdiagnostisch kenmerk bij psychiatrische stoornissen, waaronder psychose. Het gebrek aan plezierige emotionele ervaringen wordt geassocieerd met afwijkingen in beloningsprocessen. Acceptatie- en commitmenttherapie (ACT) is een veelbelovende aanpak voor het verlichten van anhedonie, omdat het zich richt op deze afwijkingen in de beloningsgerelateerde ervaringen (bijv. Leven volgens je waarden). ACT in het dagelijks leven (ACT-DL) combineert 8 therapiesessies met een therapeut met een Ecological Momentary Intervention via een app. Hoewel we uit de INTERACT studie weten dat ACT-DL op groepsniveau negatieve symptomen (zoals anhedonie) verlicht en dat bepaalde groepen van mensen (bv hoogopgeleiden) meer baat hebben bij ACT-DL, hebben we nog niet in detail onderzocht hoe de therapeutische effecten van ACT-DL eruitzien voor specifieke individuen. Mijn onderzoek richt zich op dit hiaat in de literatuur door veranderingen van moment-tot-moment te onderzoeken voor individuen (N=4) met verschillende niveaus van anhedonie. Voorlopige data-analyses wijzen op individuele veranderingen in de dynamiek van positief en negatief affect, stressgevoeligheid, beloningsgevoeligheid en vooruitkijken naar de toekomst van baseline tot post en van post tot 6 maanden follow-up. Verder verschillen de patronen van therapeutische respons tussen individuen met hoge versus lage anhedonie. Bevindingen uit dit idiografische onderzoek dragen bij aan recente ontwikkelingen in de precisiegeneeskunde en bieden nieuwe perspectieven over de effectiviteit van ACT-DL voor mensen met en zonder anhedonie.

S1.4 I Sociale disconnectie in psychose: een kwalitatief perspectief
Akcaoglu Zeynep, Master, PhD student, KU Leuven, Leuven

Inleiding: Onderzoek wijst in stijgende mate op het belang van sociale connectie, of een tekort daaraan, voor psychose ontwikkeling. Problemen met sociale connectie vormen een belangrijk element bij negatieve symptomen. Het perspectief van mensen met een psychose zelf wordt echter vaak niet bevraagd. Bovendien bestaat er tot heden geen overkoepelend narratief over de rol van sociale processen doorheen verschillende fasen van psychose. De huidige studie tracht aldus te exploreren hoe mensen met een psychotische stoornis veranderingen in hun sociaal leven ervaren doorheen de ontwikkeling van hun diagnose.

Methode: We voerden twee focusgroepen uit met individuen gediagnosticeerd met een psychotische stoornis (N=8). De data werd geanalyseerd a.d.h.v. Interpretatieve Fenomenologische Analyse.

Resultaten: Participanten zagen sociale processen als inherent gerelateerd aan de ontwikkeling van psychotische symptomen. Sociale risicofactoren overlapten grotendeels met bevindingen uit kwantitatieve studies. Sociale contacten vielen vaak uiteen tijdens de ontwikkeling van klachten omwille van toenemende sociale disfunctie en stigma rond symptomen. Toch werden relaties als gunstig gezien voor stabilisatie; ze bevorderden identiteitsontwikkeling, acceptatie van en aanpassing aan de stoornis en vergrootten levenstevredenheid. Participanten beschreven ook het potentieel van interpersoonlijke banden om te gronden of verankeren wanneer de realiteit verwrongen of overweldigend lijkt.

Conclusie: Sociale connectie lijkt cruciaal doorheen alle fases van psychoseontwikkeling, zowel in termen van etiologie als stabilisatie.

S02.1 | De public mental health monitor van Zorgnet-Icuro: achtergronden en doelstellingen
Gorik Kaesemans, adviseur GGZ Zorgnet-Icuro, Brussel

In 2021 publiceerde Zorgnet-Icuro De mythes voorbij. In deze brochure voerden we een sterk pleidooi om bij de hervorming en versterking van de geestelijke gezondheidszorg niet blind alle kanten op te varen met buikgevoel en hardnekkige mythes als kompas. Beleidskeuzes moeten gebaseerd zijn op een wetenschappelijke benadering vanuit het public health perspectief. Sinds midden 2022 financiert Zorgnet-Icuro een interuniversitaire leerstoel voor de duur van drie jaar. Vier academici uit vier verschillende universiteiten bundelen daarbij hun krachten om te komen tot een onderbouwde cijfervuurtoren, een Public Mental Health Monitor (PMHM) voor Vlaanderen. De monitor wil op een systematische manier epidemiologische data verzamelen over de prevalentie van psychische stoornissen en het zorggebruik bij de bredere bevolking. Momenteel zijn de eerste data voor Vlaanderen beschikbaar (N~6400). De monitor wil hiermee een stuk verder gaan dan de gegevens die nu beschikbaar zijn en een gedetailleerd beeld geven over met en unmet need, mogelijkheden tot vroegbehandeling, de effecten van kwetsbaarheid rond psychische stoornissen en suïcidaliteit. De monitor is dan ook een opstap naar wat we populatiemonitoring noemen, een tool die ons als maatschappij en als netwerk ggz de weg wijst naar een betere geestelijke gezondheidszorg.  Deze monitor wil dan ook de ambitie hebben om de verantwoordelijken van de netwerken GGZ te ondersteunen in het maken van maatschappelijke keuzen: hoe kunnen we de beschikbare middelen zo goed mogelijk inzetten ten bate van de bevolking van het werkingsgebied?

S02.2 | Prevalentie van psychische stoornissen in Vlaanderen in de 21ste eeuw: epidemiologische uitdagingen voor heden en toekomst
Ronny Bruffaerts, Prof. Dr., professor, UPC KULEUVEN, Leuven

De pandemie heeft aangetoond dat psychische problemen vaak voorkomend zijn. Ondanks de veelheid van publicaties rond psychische problemen tijdens de pandemie weten we niet goed welke de proportie is van de bevolking in Vlaanderen dat effectief beantwoordt aan de criteria van een psychische stoornis. In deze lezing geven we een algemeen idee van de data van de PMHM voor Vlaanderen, zowel gefocust op de prevalentie van stoornissen (i.c. stemmingsstoornissen, angststoornissen, middelgebonden stoornissen en externaliserende en impulsgerelateerde stoornissen), de ontstaansleeftijden van deze aandoeningen (wanneer starten de verschillende klassen stoornissen; welke zijn vroeg- en later ontstane stoornissen) en de mate waarin de stoornissen effectief worden behandeld. We sluiten af met een paar beleidsimplicaties voor korte en lange termijn.

S02.3 | Effecten van behandeling van psychische stoornissen in de pubertijd op de ontwikkeling van psychische stoornissen later in het leven
Kris Van Den Broeck, Prof. Dr., professor, Universiteit Antwerpen, Psyche, Gent

Zowel vanuit een public health perspectief als vanuit de logica van de hervormingen van de ggz is het van cruciaal belang dat de vraag wordt gesteld in welke mate de ontwikkeling van depressie kan worden beïnvloed. Depressie is een vaak voorkomende aandoening met een hoge psychiatrische comorbiditeit én een enorme persoonlijke, relationele en maatschappelijke impact (zoals absenteïsme). Depressie ontwikkelt zich in de levensloop vaak na een angststoornis. De PMHM geeft ons de mogelijkheid om te onderzoeken welke proportie van volwassenen met een depressie ooit een angststoornis hebben gehad, en welke potentiële effecten de behandeling van de eerdere angststoornis heeft gehad op de verdere ontwikkeling van depressie. De resultaten tonen dat (1) een persoon met een behandelde (vs. niet-behandelde) angststoornis in de puberteit significant minder kans heeft op de ontwikkeling van een depressie later, en (2) er geen verschil is in de ernst van depressie die zich ontwikkelt na al dan niet behandelde angststoornis. We sluiten de lezing af met een aantal reflecties rond mogelijke effecten van vroegbehandeling voor de klinische praxis en maatschappij.

S02.4 | Socio-economische kwetsbaarheid en psychische stoornissen in Vlaanderen
Mark Leys, Prof. Dr., professor, Vrije Universiteit, Brussel

In een public health-visie op geestelijke gezondheid staat ook het raakvlak tussen socio-economische status (SES) en psychische stoornissen centraal. SES is een cruciale factor die de prevalentie, ernst en uitkomsten van psychische stoornissen op populatieniveau beïnvloedt. Er bestaat  een complexe wisselwerking tussen economische omstandigheden, sociale status, welzijn en mentaal welbevinden. SES beïnvloedt de toegang tot gezondheidzorg en mogelijkheden tot behandeling. Personen met financiële  problemen kunnen ook te maken krijgen met verhoogde stress, door werkloosheid of precaire werksituatie, door slechte woon- en leefomstandigheden. Mental health literacy speelt ook een rol. De interactie tussen SES en stigma rond geestelijke gezondheid kan  onder andere het zoeken raar professionele zorg remmen of uitstellen. Vanuit gegevens van de PMHM (N~6400) willen we deze complexiteit illustreren en kwantificeren hoe psychische aandoeningen en zorggebruik (inclusief uitstel van behandeling) samenhangen met gender, leeftijd en  SES-factoren zoals werkloosheid, lage opleidingsgraad, financiële moeilijkheden, alleenstaand statuut en sociale steun.

S02.5 | Suïcidaliteit en psychische aandoeningen in de Vlaamse bevolking: prevalentie, ontstaansleeftijden en ontwikkelingstrajecten
Gwendolyn Portzy, Prof. Dr., professor, UGENT

De pandemie heeft veel aandacht gegenereerd voor suïcidaliteit (zowel suïcide-ideatie, -plannen en -pogingen); het is onderhand geweten dat de prevalentie in algemene populaties hoger is dan pakweg twintig jaar geleden. Ondanks de veelheid van publicaties rond suïcidaliteit tijdens en na de pandemie weten we anno 2023 eigenlijk nog niet veel over de effectieve leeftijden waarop suïcidaliteit ontstaat, de associatie met de verschillende klassen psychische stoornissen, of de transities binnen het suïcidaliteitsspectrum (i.c. welk is de proportie van personen met suïcide-ideatie dat snel de transitie maakt naar suïcideplannen en/of -pogingen). In deze lezing geven we een algemeen overzicht van recente gegevens rond suïcidaliteit van de PMHM voor Vlaanderen, zowel gefocust op de prevalentie ervan bij psychische stoornissen (i.c. stemmingsstoornissen, angststoornissen, middelgebonden stoornissen en externaliserende en impulsgerelateerde stoornissen), ontstaansleeftijden van suïcidaliteit en specifieke trajecten van snel, matig en traag-ontwikkelende suïcidaliteit bij volwassenen in Vlaanderen.

S02.6 | DIZ²: de inschatting van zorgnood op populatieniveau
Koen Demuynck, Netwerkcoördinator, GGZ-NETWERK KWADRAAT, Roeselare

In de hervormingen in de geestelijke gezondheidszorg is populatiemanagement cruciaal omdat het een indicatie geeft van het aantal ggz-aanmeldingen in een bepaalde regio. Het is op Vlaams netwerkniveau echter niet gekend welke de grootteorde is van het aantal en de aard van aanmeldingen voor behandeling. Vanuit het project “Data-in-zicht (voor) Kwadraat” (DIZ²-project)  kwantificeerden we alle ggz-aanmeldingen in Kwadraat | netwerk geestelijke gezondheid Midden-West-Vlaanderen en dit met betrekking tot onder andere de aanmeldingssymptomatologie, de plaats van aanmelding en de wachttijd tussen aanmelding en effectieve start van behandeling. Alle inkomende aanmeldingen (leeftijd 18+) binnen het Netwerk Kwadraat (met een doelpopulatie van 285,013 volwassenen) werden geteld tussen 15 november en 15 december 2022 (i.c. een census-maand). Gedurende de census-maand werden 848 aanmeldingen geregistreerd, 33% gebeurde omwille van stemmingsproblemen, 25% voor middelengebruik en 13% voor suïcidaal en niet-suïcidaal zelfverwondend gedrag. Gesimuleerd op jaarbasis betekent dit dat er ongeveer 10.100 aanmeldingen zijn voor ggz op een populatie van 285.000 volwassenen, of 3.5% van de algemene populatie 18+. We sluiten de presentatie af met een aantal beleidsperspectieven op korte en lange termijn.

S03.1 I Psycho-educatie op maat van cliënten en naastbetrokkenen werkt herstelbevorderend
Spreker(s): Pieter Impe, Gedragstherapeut – psycholoog, Therapeutisch verantwoordelijke- Kasteelplus (Alcohol- en Medicatie Unit), Karus, Sint-Denijs-Westrem

Een belangrijk doel van psycho-educatie is cliënten maar ook hun naasten een genuanceerder en correcter beeld van (ontstaan van) verslaving te geven. Problemen bij middelenafhankelijkheid zijn  complex. De verschillende factoren die het ontstaan, de ontwikkeling en de gevolgen van de verslaving bepalen, situeren zich op het biologische, psychologische of sociale domein en zijn onderling sterk verweven (biopsychosociaal model). De laatste jaren wordt dit model aangevuld met het hersenziektemodel (duaal-procesmodel), dat ervan uit gaat dat middelenafhankelijkheid te maken heeft met verstoring van zowel de gecontroleerde/bewuste als van de automatische processen in de hersen. Goede informatie leidt tot meer begrip. Als hulpverlener is het zoeken naar een evenwicht tussen “ontschuldigen” en de cliënt te empoweren om tot een verandering te komen. Psycho-educatie gebeurt op maat van de cliënt en zijn naasten. Welke info heeft je cliënt juist nodig?  Wanneer psycho-educatie in groep gebeurd, moet je rekening houden met de individuele noden.

S03.2 I Wat is de rol van ervaringsdeskundigen?
Spreker(s): Wim Govaerts, ervaringsdeskundige Karus, Sint-Denijs-Westrem

Hoe ervaren cliënten en naastbetrokkenen het krijgen van info?  Welke rol  hebben ervaringsdeskundigen als het gaat over cliënten  te informeren. Moeten we bij het geven van informatie  streven naar een co-creatie tussen professionelen en ervaringsdeskundigen?

S03.3 I Wat betrekent het geven van psycho-educatie in een laagdrempig setting als een MSOC?
Spreker(s): Fabienne Vandensteen, psycholoog, psycholoog project KDO (Kinderen en Druggebruikende Ouders), MSOC Gent, Gent

Het Medisch Sociaal Opvangcentrum (MSOC) biedt laagdrempelige en  ambulante hulp aan mensen die illegale drugs gebruiken.
De behandelingsprogramma’s focussen op medische en/of psychosociale begeleiding en/of advies. Het doel is de lichamelijke, psychische en sociale situatie van gebruikers en hun omgeving te verbeteren, en het druggebruik uiteindelijk te beperken of te stoppen. In een MSOC hecht men veel belang aan om dat in het tempo van de cliënten te doen, vanuit een motiverende aanpak. Het is de bedoeling hun kansen en mogelijkheden zoveel mogelijk te versterken.  Psycho-educatie binnen een MSOC ligt in de lijn van die visie.  De uitdagingen zijn vooral op maat van de clIënt en zijn omgeving  begrijpbare informatie geven.

S03.4 I Een voorstelling van psycho-educatieve materialen bruikbaar in verslavingszorg en GGZ
Spreker(s): Gilles Geeraerts, psychiatrisch verpleegkundige – criminoloog, stafmedewerker VAD, VAD, Brussel

VAD ontwikkelde samen met hulpverleners werkzaam in de verslavingszorg de voorbije jaren psycheducatieve materialen om hulpverleners  te ondersteunen. Dit gaat van materialen die breed ingezet kunnen worden ( bv. MMM – model, Drugs in de hersenen,…)  tot materialen voor specifieke doelgroepen. We zoemen  oa. in op de brochure ” Waarom is een verslaving moeilijk te doorbreken?” voor cliënten met een verslaving alsook hun naastbetrokkenen. Het doel van het werkboekje is dat cliënten meer (in)zicht  krijgen hoe gewoontegedrag en verslaving tot stand komen. Het helpt hen ook om terugval te begrijpen en dat gedragsverandering niet zo eenvoudig is.

De mobiel-outreachende werking voor personen met een verstandelijke beperking is al een tijdje uit de kinderschoenen. In dit symposium wordt verslag uitgebracht van ‘blijvers’ (een benadering op basis van de emotionele ontwikkeling, de zgn. binnenkant van cliënten) en een atypisch vertalen van de klassieke diagnostische kaders van psychopathologie naar de doelgroep. Maar ook innovatieve en verbindende toepassingen tussen verschillende sectoren, zoals kwartiermaken en aanklampende ondersteuning van de zogenaamde niet gemotiveerde personen in de transitieleeftijd, worden gepresenteerd.

S04.1 | Psychopathologie bij (jong)volwassenen met een verstandelijke beperking: hoe kijken we naar deze atypische symptomatologie?

Leen De Neve, Coördinator outreach, idem, Gent

Alle psychiatrische aandoeningen komen ook voor bij personen met een verstandelijke beperking. Samen met gedragsproblemen komen deze ‘geestelijke gezondheidsproblemen’ voor bij 1 op 2 à 3 van deze populatie. De uiting van deze problemen is echter zeer atypisch en zelden te vergelijken met de symptomatologie van de ‘gewone’ populatie.  Zo uiten depressies zich bv. eerder in externaliserend gedrag als agressie en zelfverwonding. Dit vraagt een geoefend oog van de clinicus en vooral het ‘lezen’ van gedrag.

S04.2 | Van een psychiatrische diagnose naar een dynamische hypothese over het emotioneel ontwikkelingsniveau
Suzan Laureys, Medewerker outreach, Gent
Katrien Van Lierde, Medewerker outreach, Gent

Het begeleiden van cliënten met een verstandelijke beperking en bijkomende psychiatrische problemen vormt een uitdaging voor teams. Deze cliënten vertonen dikwijls gedrag dat als 'lastig' wordt beschouwd, zoals bijvoorbeeld agressie, zelfverwonding, spanning, stress, aanklampend gedrag, dwanghandelingen en splitting. Dit gedrag roept vaak gevoelens van machteloosheid, verwarring, boosheid en teleurstelling op bij medewerkers. In dit symposium onderzoeken we de functie en boodschap achter dit gedrag, evenals de onderliggende gevoelens bij de cliënt. We benaderen het gedrag vanuit een ontwikkelingsdynamische invalshoek, gebaseerd op het model van A. Došen. Aan de hand van concrete casussen bekijken we de ondersteuningsbehoeften van de cliënt en bieden we voorbeelden van hoe we als ondersteunend team kunnen afstemmen op de behoeften van de cliënt.

S04.3 | Kwartiermakend hulpverlenen bij volwassenen met een beperking en interneringsstatuut: een intersectorale samenwerking tussen GGZ en de zorg aan personen met een beperking
Stéphanie Du Bois, Kwartiermakend hulpverlener, Voluit vzw, Evergem

Binnen het project Kwartiermakend Hulpverlenen begeleiden we cliënten met een interneringsstatuut en een complexe problematiek (hechtingsproblemen, licht verstandelijke beperking en/of autisme). We begeleiden deze cliënten mobiel/ambulant vanuit hun thuissituatie en context binnen een langdurig proces, waarbij we de omgeving waar mogelijk betrekken en mee het pad effenen naar locaties, diensten en voorzieningen die aansluiten bij de behoeften van de cliënten. We zien dat deze mensen vaak overal uit de boot vallen, maar tegelijk nood hebben aan aanklampende zorg, zeker na een (lange) periode van detentie, of opname in high of medium-security. De overgang naar zelfstandig wonen is vaak heel groot en het vertrouwen in hulpverlening bij de cliënt vaak laag. We gaan dieper in op hefbomen en valkuilen en illustreren dit verhaal aan de hand van de lopende begeleidingen.

S04.4 | Geestelijke gezondheidszorg aan jongeren met een verstandelijke beperking in de transitieleeftijd: een intersectorale proeftuin van aanklampende zorg
Steve De Vlieger, Proeftuinmedewerker, PC Dr. Guislain, Gent

De proeftuin Transitieleeftijd is een intersectoraal samengesteld team van medewerkers uit psychiatrische ziekenhuizen, forensische jongerenwerking, het JAC en het CGG. Vanuit die samenwerking en gevoed door de eigen expertise van de medewerkers proberen we jongvolwassenen met complexe geestelijke gezondheidsnoden, waarbij de bestaande hulpverlening geen antwoord kan of kon bieden en die zich daardoor zorgmijdend opstellen, opnieuw te bereiken. Door aanklampend aanwezig te zijn in de leefwereld van de jongere en in te zetten op het opbouwen van een vertrouwensrelatie proberen we op hun tempo terug de stap te zetten richting gepaste hulpverlening. Dit wordt toegelicht aan de hand van ervaringen uit de lopende casuïstiek.

Vlaanderen telt jaarlijks 378000 Kinderen van ouders met psychische of afhankelijkheidsproblemen (KOPP en KOAP). Familieplatform maakt er een zaak van om hulpverleners te voorzien van informatie, tools en materialen om met deze doelgroep aan de slag te gaan, en dat alles op een wetenschappelijk onderbouwde manier. Daartoe werden in 2023 zowel het boek ‘KOPP op stelten’ gepubliceerd, als een systematische review over protectieve factoren bij KOPP. Verder werd een kwalitatief onderzoek uitgevoerd naar de noden van volwassen KOPP-kinderen en is er een Overhoop-project lopende waarin de kennis over KOPP handen en voeten krijgt in de dagelijkse praktijk van een eerstelijnszone. In deze bijdrage stellen we onderzoek, publicaties en concrete uitwerking in de praktijk graag aan u voor.

S05.1 | KOPP op stelten: hoe ondersteun je kinderen van ouders met psychische problemen
Katleen Hoing, Beleidsmedewerker KOPP, Familieplatform, Berchem

Kinderen van ouders met psychische of afhankelijkheidsproblemen (KOPP- en KOAP-kinderen) vormen een vaak onzichtbare groep. Ook al is KOPP geen diagnose, toch zegt het iets over de moeilijke omstandigheden waarin deze kinderen soms opgroeien.

Familieplatform draagt op verschillende manieren kennis uit over dit thema. Onder andere via het boek KOPP op stelten dat in 2023 werd gepubliceerd. Het boek schenkt KOPP-kinderen de aandacht die ze verdienen en nodig hebben. Tegelijk belicht het de kwetsbare situatie van ouders, die soms hun laatste beetje energie in de strijd gooien om hun ouderrol te blijven opnemen terwijl ze te kampen hebben met psychische problemen. Het is een verhaal van ondersteuning, openheid, samen zoeken, warme waakzaamheid, hoop en vooral veerkracht. Een onmisbare gids voor hulpverleners en iedereen die met KOPP-kinderen en/of ouders aan de slag gaat. In deze bijdrage lichten we de verschillende thema’s van het boek toe en geven we hulpverleners ‘goesting’ én houvast om een steentje bij te dragen aan het welzijn en de veerkracht van deze kinderen.

S05.2 | Een systematische review naar veerkrachtondersteuners bij KOPP
Elke Van Lierde, Dr., Beleidsmedewerker Wetenschap & Kwaliteit, Familieplatform, Berchem
Marieke Van Schoors, Dr., Beleidsmedewerker Zorgorganisaties & Wetenschap, Familieplatform, Berchem

Ongeveer 20% van alle kinderen groeit wereldwijd op met ten minste één psychisch kwetsbare ouder. Dit heeft een grote impact op het welbevinden en functioneren van deze kinderen: zij hebben een verhoogd risico op eigen (cognitieve, emotionele en/of gedragsmatige) moeilijkheden. Toch zien we dat een groep van kinderen, ondanks de uitdagingen waar zij mee geconfronteerd worden, het wél goed doen en veerkracht tonen. Om een antwoord te vinden op de vraag “Waarom ervaren sommige KOPP-kinderen minder moeilijkheden dan andere KOPP-kinderen?” doken we in de literatuur. Aan de hand van een systematische review brachten we deze protectieve factoren in kaart (Van Schoors et al., 2023 – Frontiers) . Evidentie werd gevonden voor volgende factoren: Informatie, Steun, Gezinsfunctioneren en verbondenheid, Coping en Ouderschap. In deze bijdrage geven we inzicht in de methodiek van de systematische review en bespreken we de resultaten. We maken tenslotte tijd om de resultaten te linken aan de klinische praktijk, en geven enkele aanbevelingen mee.

S05.3 | De noden van volwassenen met een KOPP-achtergrond belicht: een kwalitatief onderzoek
Marieke Van Schoors, Dr., Beleidsmedewerker Zorgorganisaties & Wetenschap, Familieplatform, Berchem
Elke Van Lierde, Dr., Beleidsmedewerker Wetenschap & Kwaliteit, Familieplatform, Berchem

Niet alleen KOPP-kinderen, maar ook volwassenen met een KOPP-achtergrond ervaren een impact van de psychische kwetsbaarheid van hun ouder(s). Literatuur toont aan dat opgroeien met een psychisch kwetsbare ouder verband houdt met een verhoogd risico op psychopathologie in de volwassenheid, suïcidaliteit, verslaving en mortaliteit. Om volwassenen met een KOPP-achtergrond beter te (kunnen) ondersteunen, deed Familieplatform een onderzoek naar de noden die bij deze doelgroep aanwezig zijn in hun volwassen leven. Elf vrouwen (18-30 jaar) namen deel aan een interview, en vertelden over de impact die zij momenteel ervaren, alsook de ondersteuningsnoden die zij – in hun volwassenheid – voelen. Vier grote thema’s kwamen naar voor: de nood aan erkenning, de nood aan (blijvende) ondersteuning, de nood om het zelf anders aan te pakken en de nood aan een voorspelbare ouder-kind relatie. Tijdens deze bijdrage gaan we dieper in op de ondersteuningsnoden van volwassenen met een KOPP-achtergrond, en leggen we de link met de praktijk. We delen good practices en geven aanbevelingen om in het klinisch handelen (ook) aandacht te hebben voor volwassenen met een KOPP-achtergrond.

S05.4 | OverHoop Project: Ondersteunen van eerstelijnsprofessionals in het versterken van veerkracht bij kinderen en jongeren in bijzondere omstandigheden
Leen Van Vlierberghe, Dr., Beleidsmedewerker Zorgorganisaties & Wetenschap, Familieplatform, Berchem
Katleen Hoing, Beleidsmedewerker KOPP, Familieplatform, Berchem

De kennis en expertise die we binnen Familieplatform over KOPP/KOAP ontwikkelen, zetten we momenteel volop in bij de uitvoering van het OverHoop project, dat eind december ’23 van start ging. OverHoop is een initiatief van de Koning Boudewijnstichting dat in opdracht van de Vlaamse Overheid via 11 pilootprojecten eerstelijnsactoren houvast wil bieden in het werken met kinderen en jongeren die stressvolle gebeurtenissen meemaken. Net omdat eerstelijnsprofessionals zo dicht bij gezinnen staan, zijn zij de zorgverleners bij uitstek om moeilijke omstandigheden te detecteren en kunnen zij met hun acties een betekenisvol verschil maken voor kinderen, jongeren en hun ouders. Het project, dat wordt uitgerold in Eerstelijnszone Dender, heeft dan ook tot doel om zorgprofessionals bij deze taak gericht te ondersteunen door het voorzien van concrete handvatten en vorming. Het versterken van de veerkracht van kinderen en jongeren staat daarbij centraal, en de Kind- en Familiereflex vormen de inhoudelijk richtinggevende kaders. Materiaal (bijvoorbeeld: Veerkrachthelpers) en opleiding die we in de context van KOPP/KOAP ontwikkelden, worden verruimd naar de bredere doelgroep van kinderen en jongeren die moeilijke gebeurtenissen meemaken. We werken in dit project nauw samen met het Vlaams Expertisecentrum Kindermishandeling, en ook het Agentschap Opgroeien en CGG Waas & Dender zijn belangrijke partners. In deze bijdrage schetsen we in detail de achtergrond van het project, lichten we ons actieplan toe en voorzien we een stand van zaken.

Gokken is explosief toegenomen de laatste tien jaar mede door het internet waardoor iedereen met zijn smartphone een “gokkantoor” op zak heeft. Het is een miljardenindustrie die veel investeert in lobbywerk om de regelgeving en zelfs het onderzoek te beïnvloeden. Gokken heeft ook een positief imago gekregen. Waar het vroeger, hetzij in een groezelige achterafsteeg gebeurde en geassocieerd was met criminaliteit hetzij in de casino’s als manier om te pronken met je rijkdom, is het nu een quasi normale, ontspannende, bezigheid geworden, geassocieerd met sport en dus “gezond”. In dit symposium bespreken we de verleidingstechnieken van de industrie evenals de preventieve en therapeutische mogelijkheden.

S06.1 | Ontstaan en behandelen van gokproblemen
Ronny Willemen, maatschappelijk werker, ambulant en online therapeut, Integra Limburg,

Hoe ontstaan gokproblemen?  Het is erg menselijk om je directe omgeving te observeren en te proberen om ze te controleren. In contact met een gokspel kan die leermodus echter voor problemen zorgen. Je kan niet leren uit je ervaring hoe je volgende inzet moet zijn.  De volksmond zegt wel dat ‘toeval niet bestaat’.  Behalve bij kansspelen dan, waar het toeval ongeveer alles bepaalt. De gokoperatoren suggereren intussen wel het tegendeel. Hier meer bewust zicht op krijgen zal een deel vormen van de behandeling.

S06.2 | Gokken en sport: een ongemakkelijke waarheid
Bram Constandt, PhD Health Sciences, prof. sportmanagement, UGent,

Deze bijdrage focust op de normalisering van gokken in de samenleving via sport. Zo wordt een breed, kritisch maatschappelijk perspectief op gokken gehanteerd dat verder gaat dan een loutere blik op individueel gokgedrag en verslaging. Door zich verregaand te linken met sport hebben gokbedrijven (met succes) getracht het positieve, gezonde en hippe imago van sport te transfereren naar hun risicovolle kansspelen. Die marketingstrategie heeft samen met kansspelderegulering en de opkomst van het internet mee gezorgd voor een exploderende gokmarkt en een dominante maatschappelijke visie op gokken die te weinig focust op de risico's. Het doel van deze bijdrage is om op basis van recente wetenschappelijke inzichten meer duiding te geven bij de normalisering van gokken via sport. Hoe draagt sport (indirect) bij tot gokschade en wat kunnen sportorganisaties doen om gokken te denormaliseren?

S06.3 | Wat is effectieve preventie
Frieda Matthys, psychiater, prof. em. psychiatrie, VUB,

Tot 25 jaar geleden was gokken verboden. Omdat dit leidde tot illegaal gokken, wat helemaal niet te controleren was, heeft de overheid met de kansspelwet van 1999 geprobeerd om het gokken te ‘kanaliseren’. Onder invloed van de gokindustrie is gokken geframed als een gezond, spannend tijdverdrijf. Mensen met gokproblemen zijn hier zelf verantwoordelijk voor. De introductie van de term ‘verantwoord gokken’ versterkte dit idee.  Voor de gokoperatoren moet preventie zich enkel richten op de problematische gokkers. Aan het imago van gokken als een leuke bezigheid mag niet geraakt worden. Zo werd in de wetswijziging van 2010 het woord ‘gokker’ systematisch vervangen door ‘speler’. Onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek toont aan dat effectieve preventie bestaat uit structurele maatregelen die de beschikbaarheid, bereikbaarheid en confrontatie met gokproducten vermindert. Gokken is  geen probleem van individuen, maar een probleem voor de volksgezondheid.

Onze populatie kent een enorme verscheidenheid in culturele achtergrond. Met culturele achtergrond bedoelen we niet alleen herkomst, maar ook andere aspecten zoals sociale klasse, gezondheidsstatus, taal, seksuele geaardheid, levensbeschouwing, opleiding, genderidentiteit. Binnen het GGZ personeel zien we op heden nog geen afspiegeling van deze maatschappelijke diversiteit. Ook het huidige GGZ-aanbod is nog onvoldoende afgestemd op de ervaring en verwachting van deze diverse populatie. Discriminatie kan voorkomen op verschillende niveaus van onze GGZ-organisatie en leidt tot mindere kwaliteit van zorg. Het kan onder meer leiden tot uitstellen van zorg, ernstiger ziekteverloop, wantrouwen, misdiagnostiek en foutieve behandeling. Het toewerken naar een inclusieve GGZ kan een antwoord bieden op deze ervaren diversiteitsproblemen. Inclusieve zorg betekent dat een zorgorganisatie bewust omgaat met verschillen en er gelijkwaardige, wederkerige relaties worden aangegaan. Medewerkers voelen zich gewaardeerd en krijgen kansen tot groei. Het betekent dat zorggebruikers geen barrières tot zorg ervaren, zich welkom voelen, en effectieve zorg krijgen.  

In deze workshop willen we samen nadenken over het toewerken naar meer inclusie in de GGZ. Via casusbesprekingen, zelfreflectie en concrete tools gaan we aan de slag met begrippen als inclusie en discriminatie binnen de GGZ.  

Ondanks het brede aanbod van (gespecialiseerde) zorg vinden dak- en thuislozen, zorgmijders onvoldoende aansluiting bij Algemeen Welzijnswerk en Geestelijke Gezondheidszorg. De 1ste en 0 de lijn zet ambulante zorg en mobiele teams in om ‘complexe doelgroepen’ te bereiken maar zij haken af, ervaren veel drempels en schakelen naar overlevingsmodus. Toch hebben zij zorgnoden rond (mentale) gezondheid, verslaving, basisrechten, mentale beperking. De samenleving verliest deze mensen. Reguliere lijnen van hulp, zorg zijn bezet. CAW zet daarom in op … de laatste lijn.

Sinds 2017 coördineert CAW Limburg 3 Dedicated Teams (DT) voor dak- en thuislozen en zorgmissers. De teams bestaan uit hulpverleners van verschillende sectoren met diverse expertise: OCMW, straathoekwerk, mobiele herstelteams, beschut wonen, verslavingszorg, woonbegeleiding, bijzondere jeugdzorg, VAPH. De DT werken outreachend, in de leefwereld van kwetsbare mensen. Vanuit de presentiebenadering krijgen hulpverleners een brede inkijk, werken nabij en aanklampend. De DT werken multidisciplinair. Kennis en netwerken worden samengebracht wat een exponentiële impact oplevert voor cliënt, hulpverlener en de samenleving. De teams zetten lokaal en regionaal het debat over dakloosheid, zorgmijden en structurele drempels op de agenda en werken dus politiserend. Complexe situaties van zorgmijders maken hulpverleners moedeloos, ze zien weinig perspectief. Verschillende invalshoeken brengt rust, continue zorg en kansen naar herstel. Een DT vertrekt vanuit cliëntperspectief, niet vanuit een vast aanbod. Het DT wandelt bij de cliënt binnen zonder organisatiebelang. Dat voelt bevrijdend, geeft zuurstof in de relatie met de cliënt!

Een net-werkt en geeft hoop voor de cliënt!

Ongeveer een vijfde van de Belgen neemt slaap- of kalmeermiddelen. Nochtans is bekend dat dit geen duurzame oplossing vormt voor aanhoudende slaapproblemen en bestaan er goede gedragsmatige interventies om beter te slapen. De Vlaamse Vereniging van Klinisch Psychologen (VVKP) leidt een project in kader van het ‘evidence-based practice plan’ met de steun van Evikey en FOD Volksgezondheid over de eerste hulp bij slaapproblemen in de eerste lijn, waarbij wordt ingezet op de niet-medicamenteuze aanpak van slapeloosheid: vvkp.be/dossiers/project-slaap. Stap 1 in de richtlijn is het monitoren van de slaap via een slaapdagboek en het geven van eenvoudige slaapadviezen. Stap 2 zijn laag-intensieve gedragsmatige interventies zoals tijd-in-bed restrictie en stimuluscontrole. Indien de slapeloosheid aanhoudt, kan doorverwezen worden naar een meer intensieve en gespecialiseerde CGT-i behandeling (cognitieve gedragstherapie voor insomnie). Slaapmedicatie is enkel kortdurend aangewezen bij acute en ernstige slapeloosheid.

Tijdens deze workshop wordt de richtlijn ‘aanpak van insomnie in de eerste lijn’ (WOREL) toegelicht, worden misverstanden over slaap besproken, en worden vaardigheden in het motiveren tot en verstrekken van laag-intensieve gedragsmatige interventies aangeleerd. De workshop wordt georganiseerd door Ellen Excelmans (klinisch psychologe, projectcoördinator insomnie VVKP) ism. Eva Rens (wetenschappelijk medewerker). Er worden maximaal 25 deelnemers toegelaten.

Het opzet van deze werkwinkel is het afbouwen van antidepressiva (AD) in de eerste lijn bespreekbaar en werkbaar te maken.

Onder begeleiding van een moderator duo huisarts en psycholoog  kunnen eerstelijnswerkers ervaringen uitwisselingen ivm afbouwen van AD  en worden huisartsen gemotiveerd en ondersteund dmv recent  ge-update tools  om aan de slag te gaan met het afbouwen van AD bij patienten.

Als antidepressiva bij depressie nodig zijn, beveelt de Belgische richtlijn aan de behandeling om herval te voorkomen verder te zetten tot 6 maanden na verbetering van de klachten en bij hoog risico van herval tot 2 jaar. Steeds meer patiënten die zich goed voelen gebruiken antidepressiva echter veel langer dan aanbevolen, tot zelfs jarenlang, zonder duidelijke indicatie. Dit langdurig gebruik gaat gepaard met risico’s (bijwerkingen, interacties met andere geneesmiddelen) en onnodige kosten voor medicatie en klinische opvolging.

Recent kwalitatief onderzoek met (Belgische) patienten en artsen   over  waarom al dan niet AD afgebouwd worden toont echter dat afbouwen niet gemakkelijk blijkt  in de praktijk. Patienten en artsen vrezen een herval van de depressie. Een negatieve houding ten aanzien van stoppen maakt dat artsen twijfelen of afbouwen wel de moeite is. Patiënten verwachten dat de arts het initiatief neemt om het gerbuik te minderen of te stoppen. In deze werkwinkel worden tools en nodige ondersteuningsmogelijkheden besproken die ingezte kunnen worden bij de afbouw van AD.

In opdracht van VIVEL (Vlaams Instituut voor de Eerste Lijn) hebben Huis voor Gezondheid, VVKP (beroepsvereniging voor klinische psychologen), Domus Medica (beroepsvereniging huisartsen), CAW (Centrum Algemeen Welzijnswerk) en ELP-academie in 2023 het vormingsproject ‘Medisch Psychologisch Overleg in de Eerste Lijn’ opgestart om de lokale samenwerking tussen huisartsen en (eerstelijns)psychologen aan te moedigen.

De vorming doelt op het versterken van de lokale multidisciplinaire samenwerking in het kader van de RIZIV-Conventie psychologische zorg in de eerste lijn. Onder begeleiding van een huisarts en een klinisch psycholoog exploreren huisartsen en klinisch psychologen op een interactieve manier en vanuit praktijkvoorbeelden hoe psychologische zorg in de eerste lijn lokaal vorm kan krijgen.

Binnen de werking van therapeutische gemeenschap ‘de evenaar’ staat groepswerking centraal. Sociotherapie vormt hierbij de spil van het therapeutisch proces. Door deel uit te maken van het dagdagelijkse leven zien en horen we wat er bij en tussen bewoners leeft. Door nabij te zijn helpen we hen te dragen, door gericht afstand in te bouwen proberen we de autonomie te versterken. Zoals vaak klinkt de theorie bedrieglijk eenvoudig, want hoe doe je dat, dat balanceren op een koord van nabijheid en afstand? Hoe ver laat je de spanning oplopen? Wanneer begrens je, en hoe doe je dat dan? Wanneer blijf je net meer op de achtergrond, en waarom? Wanneer doe je een groepsinterventie, en wanneer kies je voor een meer individuele aanpak?
In deze werkwinkel nemen we jullie mee in het gedachtegoed van een therapeutische gemeenschap die psychodynamisch werkt met jonge mensen die verloren lopen op verschillende vlakken in het leven. We gaan daarna samen aan de slag met enkele casussen waarin we verschillende perspectieven belichten van de mogelijkheden en uitdagingen van sociotherapie. Van harte welkom!

M01.1 Participatie van patiënten en familie in FPC Antwerpen en FPC Gent
Ruben van den Ameele, master klinische psychologie, Directeur patiëntenzorg, FPC Antwerpen, Antwerpen

De Forensisch Psychiatrische Centra (FPC) van Antwerpen en Gent zijn hoog beveiligde psychiatrische centra met als opdracht de behandeling en re-integratie van geïnterneerde psychiatrische patiënten. Het centrum in Gent biedt plaats aan 264 (mannelijke) patiënten; het centrum in Antwerpen aan 182 patiënten, waarvan 10% vrouwen. De gemiddelde opnameduur bedraagt 3,9 jaar; voor patiënten die konden doorstromen naar vervolgzorg (bijna 40% van de opgenomen patiënten) is dit 3,2 jaar (van den Ameele et al., Panopticon, in press).  In hun beleid geven beide FPC’s een herstelgerichte visie een centrale plaats, waarbij zoveel als mogelijk rekening wordt gehouden met noden en keuzes van patiënten en met het versterken van autonomie. De mening van de patiënt krijgt een belangrijke plaats via diverse vormen van patiëntenparticipatie. Het implementeren van een herstelgerichte visie binnen de hoogbeveiligde forensische psychiatrie is geen evidentie, maar kent een duidelijk belang gezien de lange verblijfsduren. Bovendien draagt dit bij tot een grotere tevredenheid, een betere kwaliteit van leven en tot een grotere behandelmotivatie.

In deze bijdrage wordt toegelicht op welke manier in de FPC’s de betrokkenheid van de patiënt georganiseerd wordt, zowel op individueel niveau, afdelingsniveau als instellingsniveau. Tevens wordt toegelicht op welke manier de betrokkenheid van het netwerk georganiseerd wordt doormiddel van een familieraad

M01.2 Geboeid door zorg
Mieke Goyens, Master criminologie, netwerkcoördinator Internering hof van beroep NL, Reconnect & Rebuild, Bierbeek

Reconnect & Rebuild  is opgericht vanuit het Netwerk Internering hof van beroep Brussel Nl  om samen met alle netwerkpartners de implementatie van (familie)ervaringsdeskundigheid en herstelgericht werken te faciliteren en af te stemmen op forensische zorg. Dit vraagt een algemene herstelvisie, met extra dimensies specifiek voor personen met een internerings-/forensisch statuut. Wij presenteren graag een nieuw “Forensisch Herstelmodel”.  Dit integratief model is gebaseerd op verschillende klassieke herstelmodellen die we samengebracht hebben tot een complementair geheel afgestemd op de specificiteiten van de forensische zorg. Ons model vertrekt vanuit  Dual Recovery (duaal herstel) die uitgaat van enerzijds de psychische kwetsbaarheid en tegelijkertijd het forensisch kader waarin de cliënt zich bevindt. Het Forensisch Herstelmodel is zowel een visie als een tool waar iedereen mee aan de slag kan gaan zowel het informeel als het professioneel netwerk. Het brengt het netwerk van de cliënt in kaart evenals de hoopgevers, identiteit, krachten, restricties en uitdagingen van de cliënt ongeacht waar hij/zij zich bevindt in het zorgtraject (residentieel of ambulant,..).  Op deze manier reikt het Forensisch Herstelmodel specifieke handvaten aan om aan de slag te gaan met personen met een internerings-/forensisch statuut.

Wij zijn alvast geboeid , jullie ook?

M01.3 Droomuitstappen
Nathalie Van Oost, verpleegkundige, afdelingshoofd FPC Gent, Gent
Marieke Vercamer,  ergotherapeut/creatief therapeut medium muziek, therapeutisch assistent, FPC Gent, Gent

Het afdelingsplan van Mercatordok, een resocialisatieafdeling voor mensen met psychotische kwetsbaarheid binnen FPC Gent, legt sterk de nadruk op humaan beleid en het bevorderen van een positief therapeutisch leefklimaat. Desondanks ondervinden we uitdagingen, met name omdat vervolginstellingen onze patiënten weigeren en er vaak geen geschikte omgeving is voor hun specifieke behoeften. Dit resulteert in gevoelens van ontmoediging en uitzichtloosheid bij sommige patiënten. Als team streven we ernaar hoop te bieden en zo ontstond het concept van droomuitstappen. Patiënten worden aangemoedigd om ‘out of the box’ te denken en te overwegen wat ze graag zouden willen doen. We streven ernaar deze dromen te verwezenlijken, rekening houdend met mogelijkheden en beslissingen van KBM. Hoewel we hadden verwacht dat iedereen met ideeën zou komen, blijkt dit niet altijd het geval te zijn. Velen weten niet meer waar hun interesses liggen of durven niet meer te dromen. Sommigen verwachten zelfs niet dat er iets bijzonders voor hen gedaan zal worden.

Desondanks hebben we al diverse dromen kunnen vervullen door de hulp in te roepen van mensen in de samenleving. Door de buitenwereld te betrekken bij het verwezenlijken van deze dromen proberen we het stigma rondom FPC en zijn bewoners een beetje te verminderen.  Als afdelingshoofd constateer ik dat dit initiatief de staf veel energie geeft. We vieren successen wanneer mensen positief reageren op onze verzoeken, we worden opgetogen van de vreugde bij de patiënten wanneer ze horen dat hun droom werkelijkheid wordt, en hun dankbaarheid stimuleert ons om door te gaan op dit pad.

M01.4  Een kans op re-integratie
Sarah De Keukeleere
Elias Van Waldeck

Een kans op re-integratie… hangt na een lange opsluiting volgens ons, de re-integratieafdeling van FPC Gent, o.a. samen met een zinvolle dagbesteding. In dat kader werd vanuit een project met de provincie Oost-Vlaanderen het structureel overleg geboren. Dit betrof een 3-maandelijkse vergadering tussen FPC Gent, de provincie en relevante externe partners omtrent de doorstroom van FPC patiënten richting betaalde arbeid. Het structureel overleg had als doel om zowel op casus- als beleidsniveau drempels te verlagen en samenwerking te versterken. Het eindproduct betreft een vruchtbare samenwerking tussen arbeidstraject- en werkgeversorganisaties  om een duurzame en kwalitatieve doorstroom naar arbeid buiten de muren van FPC Gent te realiseren (kennis delen, mogelijkheden creëren…), alsook een stevige portie tools om dit te realiseren (een werkgeversfiche met need to know informatie, transparantie aangaande interneringsachtergrond, een pitch om zich op een inclusieve manier te ‘verkopen’ op de arbeidsmarkt…). Hieraan zijn ook uitdagingen verbonden zoals omgaan met stigma, weerstand, beschikbare middelen… Dit alles levert ons vandaag, 6 jaar later, expertise op inzake de uitbouw van duurzame betaalde werktrajecten, waarbij we kunnen stellen dat 75% van onze patiënten na opstart nog steeds betaald aan het werk zijn. Hierdoor werden reeds op verschillende vlakken kansen gecreëerd voor onze patiënten zoals sociale aansluiting vinden, schulden afbetalen, zingeving bieden aan zowel hun eigen leven als aan de maatschappij… Een patiënt zei ooit: ‘Het is een verademing om mij niet langer in een spinnenweb vol leugens te moeten nestelen en aanvaard te worden voor wie ik ben’

M02.1 Opstart van een geriatrisch-psychiatrische unit: opportuniteiten en valkuilen
Anne Nobels, MD, PhD, Ouderen- en liaisonpsychiater, UZ Gent, Gent:

Een geriatrisch-psychiatrische unit (GPU) vormt een geïntegreerd zorgaanbod voor diagnostiek en behandeling van de oudere patiënt met een somatische en psychiatrische comorbiditeit. In tegenstelling tot o.a. Nederland en de Verenigde Staten, bestond dit zorgaanbod tot voor kort niet in Vlaanderen. Deze mededeling bespreekt de opportuniteiten en de valkuilen van de opstart van de eerste GPU in Vlaanderen. In november 2021 startten de diensten geriatrie en psychiatrie van het UZ Gent de Geriatrische Gedragsobservatie Eenheid (GGOE). De GGOE richt zich op de diagnostiek en behandeling van 75-plussers met (plotse) gedragsveranderingen en geriatrisch-psychiatrische comorbiditeit. We evolueerden in de 1e 6 maanden van een intensieve psychiatrische liaisonwerking naar een volwaardige GPU van 6 G-bedden, die gecosuperviseerd worden door een geriater en ouderenpsychiater. Tussen november 2021 en oktober 2022 kregen 207 patiënten op de G-dienst een psychiatrisch consult, waarvan 47 patiënten werden opgenomen op een GGOE-bed. Meest voorkomende diagnoses waren acute verwardheid/BPSD (32%) en stemmingsproblematiek (26%). Gemiddelde ligduur was 20 dagen,  slechts 8% had nood aan een verlengde psychiatrische observatie.  Er werd ingezet op een intensieve opleiding van het verpleegkundig- en paramedisch team, wat leidde tot anders kijken naar en omgaan met veranderend gedrag. De GGOE fungeert ook als opleidingsplaats voor ASOs psychiatrie en geriatrie. In de toekomst ambiëren we een uitbreiding van de GGOE met zowel geriatrische als psychiatrische bedden en een gemengd geriatrisch-psychiatrisch verpleegkundig team. Daarnaast lijkt onderzoek naar patiënt karakteristieken, efficiëntie en behandeluitkomsten en kwalitatief onderzoek naar de impact van de opstart van de GGOE op het team opportuun.

M02.2 Oudreach: mobiele zorg voor kwetsbare ouderen
Isaac Warlop, Master in de Klinische Psychologie, Klinisch Psycholoog, UPC KULeuven, Kortenberg

De ouderenpsychiatrie in Vlaanderen staat voor een aantal uitdagingen gezien het aantal ouderen in onze maatschappij nog steeds stijgt én het aantal mensen dat (verpleegkundige) zorg en begeleiding kan leveren niet evenredig stijgt. Daarnaast zien we dat langer thuis wonen, opname vermijdend of verkortend werken en interveniëren in de dagelijkse context van de oudere steeds meer aan belang wint (Stobbe, 2010). Aansluitend op deze uitdagingen is het reeds langer gekend fenomeen van ‘unmet needs’ nog steeds sterk aanwezig binnen de ouderenpsychiatrie (Stobbe, 2014). Geïsoleerde, oudere volwassenen in onze samenleving, vaak nog met een sterk gestigmatiseerd beeld omtrent psychiatrische hulpverlening, worden met regelmaat onvoldoende bereikt met noodzakelijke zorg via het traditionele aanbod aan psychiatrische behandelingen. Voor deze mensen dreigt een grote vereenzaming en bijgevolg het afglijden in vervreemding van het sociaal weefsel en de maatschappelijke ‘normaliteit’. Bij het UPC KU Leuven leidde dit tot het inzicht dat er in onze regio nood was aan een mobiel team dat op een assertieve, outreachende manier tracht tegemoet te komen aan unmet needs bij ouderen die niet bij de aangewezen zorginstanties terecht komen. Een team dat mensen met een psychiatrische problematiek opzoekt door het installeren van allerlei signaalfuncties in de maatschappij en de mensen die bij de reeds bestaande hulp afhaken, terug in een hulpverleningstraject helpen terecht te komen indien dit gewenst is. Dit team, genaamd Oudreach, is gespecialiseerd in de behandeling en begeleiding van ouderen met een psychiatrische en/of neurocognitieve problematiek in de thuissituatie of thuisvervangende woonvorm.

M02.3 Psychofarmaca in WZH Ten Kerselaere
Isabel Vercammen, Bachelor, Sociale dienst / Verpleegkundige, Woonzorghuis Ten Kerselaere, Heist-op-den-Berg

Ouderen hebben een groter risico op gezondheidsproblemen, waardoor ze vaak meerdere geneesmiddelen nemen. Psychofarmaca in het bijzonder zijn één van de meest gebruikte geneesmiddelen bij ouderen. Ongeveer acht op tien bewoners in een WZC blijkt langdurig psychofarmaca te gebruiken. Ongeveer de helft van de bewoners in woonzorgcentra neemt slaap- en kalmeringsmiddelen, iets minder dan de helft neemt antidepressiva en één op drie gebruikt antipsychotica. Psychofarmaca lijken op het eerste zicht onschuldig, maar zijn dit vaak niet. Langdurig gebruik ervan gaat bij ouderen gepaard met het verminderen van de levenskwaliteit en geeft heel wat nevenwerkingen. Zo verhogen ze onder andere het valrisico en hebben ze een negatieve invloed op het geheugen.

Als WZC willen we gastvrije en verbindende zorg aanbieden voor al onze bewoners. Maar hoe gaan we om met onbegrepen gedrag bij bijvoorbeeld een bewoner met dementie? Hoe gaan we om met eenzaamheid, verdriet en rouw? Hoe gaan we om met het voorschrijfgedrag van huisartsen, of met de vraag van medewerkers of familieleden om psychofarmaca op te starten?  Binnen WZH Ten Kerselaere hebben we hierrond een project uitgewerkt. Vanuit een duidelijke visie zetten we in op sensibilisering, deskundigheidsbevordering en afbouw van psychofarmaca bij onoordeelkundig gebruik. We presenteren de eerste resultaten van dit project, evenals de grenzen waar we als WZC op botsen. We reiken graag de hand naar de GGZ professionals om hier samen over na te denken. We willen verbindende bruggen bouwen tussen de GGZ en de woonzorgsector, in het belang van de gastvrijheid voor onze beider oudere cliënten.

M03.1 Persoonlijkheid, interpersoonlijke stijl en fibromyalgie. Een gecontroleerde cross-sectionele studie
Frank Maes, psychiatrie, AZ St Maarten, Mechelen en verbonden aan Collaborative Antwerp Tesearch Institute (CAPRI)
Greet Vanaerschot, psychologie, CAPRI
Els Goossens, fysische geneeskunde, AZ St maarten, Mechelen
Boudewijn Van Houdenhove, Faculteit geneeskunde, departement psychiatrie, KULeuven

We onderzochten een groep van 100 vrouwen met fibromyalgie (FM) om potentieel maladaptieve persoonlijkheids- en relatiepatronen te onderzoeken die mogelijk een rol spelen in de kwetsbaarheid voor het syndroom en in het beloop en de prognose ervan. Deze patronen zijn ‘hoge actiebereidheid’, ‘perfectionisme’ en de interpersoonlijke stijlen ‘onderwerping’, ‘goedkeuring zoeken’ en ‘zelfopoffering’. We gebruikten zelfrapportage vragenlijsten en includeerden 50 vrouwen met reumatoïde artritis als controlegroep. We vonden significant hogere scores in de FM-groep voor de drie bovengenoemde interpersoonlijke stijlen en voor alle perfectionisme subschalen (organisatie uitgezonderd), maar niet voor ‘hoge actiebereidheid’.

Deze bevindingen benadrukken een sleutelrol voor maladaptieve aspecten van perfectionisme en de onderzochte interpersoonlijke stijlen als potentiële predisponerende en/of ondersteunende factoren. Ze betwisten ook de validiteit van het concept ‘hoge actiebereidheid’ voor het beoordelen van persoonlijkheidsdynamiek bij FM. Het screenen van FM-patiënten op maladaptieve stijlen en het vergroten van hun bewustzijn hiervan, kan het resultaat van de behandeling verbeteren.

M03.2 Persoonlijkheidsdimensies en chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS): een case controle studie en de voorspellende waarde voor de uitkomsten van cognitieve gedragstherapie (CGT) voor CVS
Jela Illegems, Master, Klinisch psycholoog, docorandus, UZA-UA, Edegem

Persoonlijkheid wordt gezien als een kwetsbaarheid en onderhoudende factor bij CVS. Vanuit het vijf-factor-model werd neuroticisme consistent gelinkt aan CVS en ook introvertie en altruisme werden eraan geassocieerd. Toch blijven vragen rijzen in welke mate deze bevindingen artefacten zijn, o.a. verbonden aan chronische ziekte. De resultaten van een lopend case-controle onderzoek met meer dan 1000 CVS-patiënten en 3 controlegroepen (gezond, langdurig ziek en na psychiatrische consultatie) naar de rol van persoonlijkheid bij CVS zullen worden besproken, alsook de invloed van socio-demografische en klinische variabelen. Tevens zal worden gekeken naar de heterogeniteit binnen de CVS-groep op vlak van persoonlijkheidskenmerken. Geeft persoonlijkheid aanleiding tot verschillende uitdagingen op therapeutisch vlak? Beïnvloeden ze de responsiviteit op de gedragstherapeutische behandeling van CVS?

Algemeen zijn de therapieuitkomsten van CGT voor CVS matig, waarbij een subgroep geen vooruitgang boekt. Bovendien is het nog onduidelijk in welke mate de positieve uitkomsten behouden blijven op de lange termijn. Als we kijken naar persoonlijkheidsdimensies als voorspeller voor de uitkomsten van CGT voor CVS, werd in eerder onderzoek enkel een positieve associatie gevonden tussen neuroticisme en mentale levenskwaliteit (Poppe et al., 2013). Andere persoonlijkheidsdimensies, noch -typologieën werden in dit verband reeds als predictors bestudeerd (Illegems, Moorkens & Van Den Eede, 2017). Aan de hand van de therapieuitkomsten op korte en lange termijn (tot 15 jaar na de CGT) wordt bekeken in welke mate persoonlijkheid voorspellend kan zijn voor het behandelsucces.

M03.3 Cross-sectioneel onderzoek naar het epistemisch vertrouwen bij jongeren en jongvolwassenen met ernstige psychische en psychiatrische problemen tijdens de transitie naar volwassenheid
Mathilde Biront
Bieke De Wilde

Epistemisch vertrouwen (EV) en mentaliseren zijn belangrijk in de sociale cognitie. Beide componenten zorgen ervoor dat we in staat zijn om sociale informatie in te schatten en om interpersoonlijke relaties aan te gaan. In dit exploratief onderzoek bestuderen we het complexe samenspel tussen het EV, mentaliseren, leeftijd en gender bij jongeren met een ernstige psychiatrische problematiek, alle in behandeling bij het Mobiel Psychiatrisch Team 15 24 (MPT 15 24). We verzamelden de data aan de hand van een vragenlijstenonderzoek (Epistemic Trust, Mistrust, and Credulity Questionnaire (ETMCQ), Questionnaire Epistemic Trust (QET), Reflective Functioning Questionnaire (RFQ)). De ETMCQ en de QET werden voor de eerste keer samen in een onderzoek gebruikt om het EV te meten. We presenteren hier graag onze eerste data, verzameld bij 61 deelnemers. We staan ook stil bij de mogelijke implicaties hiervan.

Weet u nog wanneer u besliste dat de GGZ uw professionele toekomst zou vorm geven? Welke argumenten daarbij de doorslag hebben gegeven? In dit panelgesprek gaan we dieper in op het besluit dat sommige mensen nemen, om zich belangeloos in te zetten voor de psychisch kwetsbare medemens. Weten zij nog wanneer de vonk oversloeg om een deel van hun persoonlijk leven in te zetten voor een doel dat compleet buiten hun opleiding, ervaring en vooral comfortzone ligt. Waarom aan belangenbehartiging doen voor een populatie die zelf geen stem heeft? Hoe werkt zoiets? Want het gaat natuurlijk niet alleen om het leveren van tijd en energie. Het gaat vooral om het oprecht contact maken met mensen die psychisch lijden, en die vaak in de marge van de samenleving terecht gekomen zijn. Misschien moeten we ook de moeilijke vragen in dit debat aan bod laten komen. Krijg je er ook iets voor terug?

Verslavingszorg is sinds 2019 een Vlaamse bevoegdheid geworden en hierbij ingekanteld binnen de bredere geestelijke gezondheidszorg.  In 2016 werd in de conceptnota verslavingszorg van de Vlaamse overheid onder meer de volgende doelstelling vooropgesteld:

"Deze beweging sluit aan bij de erkenning van verslaving als een psychiatrische aandoening met biologische en psychosociale componenten en moet toelaten om te komen tot meer flexibele zorgtrajecten, meer zorg op maat, en meer zorgcontinuïteit voor mensen met een verslaving, die daarenboven vaak nog kampen met andere psychische stoornissen." Binnen deze discussie willen we kijken waar we 5 jaar later staan.  Kunnen we hierbij spreken van een succesvolle inkanteling?  Is er concrete verandering voelbaar bij zowel de verslavingszorg als bij de andere actoren binnen de GGZ.  Waar willen we nog verder naartoe? Met andere woorden: heeft deze inkanteling bijgedragen aan verbindende en gastvrije zorg voor mensen met een verslaving?

Stellingen kunnen enerzijds worden opgebouwd rond de actiepunten die de Vlaamse regering vooropstelde bij de bevoegdheidsoverdracht en anderzijds via signalen uit het werkveld.  Een stelling zal gepitcht worden, waarna het debat met het publiek kan worden aangegaan.  Eventueel kan ook via stemming met smartphone gewerkt worden.  Mogelijke stellingen:

Illegale drugs horen niet thuis in een psychiatrisch ziekenhuis
Verslaving verdient een meer categoriale benadering als het op hulpverlening aankomt, gespecialiseerde hulp is hier op zijn plaats

HerstelAcademie Kempen streeft naar een lokale inbedding en een evenwichtige spreiding van haar aanbod. Het beoogde resultaat is een lokaal, laagdrempelig en toegankelijk aanbod te kunnen bieden vanuit een intersectorale samenwerking en in afstemming met het aanbod van partnerorganisaties. Hiermee willen we elke burger de kans geven om aansluiting te vinden bij het aanbod, bij te dragen aan participatie in de lokale gemeenschap, het doorbreken van stigma, kennismaking met de eigen buurt, … om het aanbod dichterbij de burger te brengen, is samenwerking met lokale organisaties noodzakelijk, dit maakt het mogelijk om in te spelen op de noden en aanvullend te werken op het aanbod dat er reeds geboden wordt vanuit verschillende organisaties. Daarnaast vergroot dit ook de toegankelijkheid van het aanbod; hulpverleners kunnen een eerste keer mee de stap zetten naar het aanbod, cursussen worden dicht bij huis georganiseerd, men leert mogelijks een nieuwe omgeving met overig laagdrempelig aanbod in de eigen buurt kennen, … Dit alles draagt bij tot het uitbouwen van een persoonlijk netwerk, lotgenotencontact, uit het isolement treden en het ontwikkelen van vaardigheden. We gaan graag samen in discussie adhv de volgende stellingen: ‘Hoe lokaler georganiseerd, hoe toegankelijker het aanbod’, ‘Stigma rond verslaving, maakt dat dit aanbod beter niet lokaal georganiseerd wordt’, ‘Om vraaggericht te werken, is het noodzakelijk de lokale noden te kennen’, ‘Lokale inbedding vraagt regionale organisatie’ en tot slot ‘Inspelen op noden is een evidentie’.

Het doel van de ‘data capabilities’ projecten is de beschikbare data nuttig te maken voor beslissingen binnen de zorgcontext. We willen daarnaast ook aandacht vestigen op het hergebruik van data en aan het proces dat ruwe data zal omzetten in waardevolle informatie. De ondersteunde projecten trachten procesmatig op een duurzame wijze gegevens te verzamelen, beheren en uit te wisselen tussen verschillende ziekenhuizen en/of zorgpartners. Zo kan er toekomstgericht ingezet worden op een netwerkgerichte zorgverlening. Drie projecten binnen de geestelijke gezondheidszorg en kaderend in bovengenoemde oproep Data Capabilities stellen binnen dit symposium hun doelstelling en aanpak voor.

S07.1 |  iPSYcare: Improved Psychiatric Care And Research
Heléni De Backer, MSc, Projectcoördinator, UPC Duffel/Karel de Grote Hogeschool,
Klaas Martens, Drs, Projectcoördinator, UPC Duffel/Karel de Grote Hogeschool,

De huidige ggz wordt gekenmerkt door zowel overmet need (tweede- en derdelijnsbehandelingen voor milde problemen) als undermet need (mensen die niet in zorg geraken of niet de juiste zorg krijgen, gegeven de ernst van hun problematiek); beide dragen bij aan inadequate zorg, lange wachttijden en een hoog gebruik van psychofarmaca. Om zorgvragers (liefst tijdig) op de juiste plek te krijgen en de continuïteit van zorg te garanderen, is het belangrijk om de nodige epidemiologische kennis te combineren met een nauwkeurige monitoring van de aangeboden zorg. iPSYcare zet in op dit laatste facet. Door te kijken wie welke zorg (niet) krijgt en welke weg mensen in de zorg afleggen, kunnen we de zorg optimaliseren / efficiënter maken. iPSYcare kan bijdragen aan het doordacht nemen van belangrijke beslissingen zoals bijvoorbeeld de reconversie van bedden.

iPSYcare is een project waarbij een databank zal ontwikkeld worden met patiëntengegevens vanuit 6 psychiatrische ziekenhuizen in de regio Antwerpen in samenwerking met de Universiteit Antwerpen. Op deze manier wilt de regio het aanbod en de kwaliteit van zorg optimaliseren. Dit kan nog versterkt worden door op termijn het project te verbreden naar de netwerkpartners en evt. ook welzijnsactoren, zodat ook de continuïteit van zorg verbetert.

Concrete doelstellingen van iPSYcare zijn:de geboden zorg te analyseren, patiëntenstromen in kaart te brengen en de ontwikkeling van een dynamisch dashboard dat relevante informatie biedt aan de zorgactoren over de geboden zorg en aldus als beleidsondersteunend instrument kan fungeren.

S07.2 | Naar een Futureproof EPD voor efficiënte data-uitwisseling ter bevordering van de zorgkwaliteit
Tom Broeckmans, Phd, Stafmedewerker patiënten- en bewonerszorg, vzw Organisatie Broeders Van Liefde/OBASI, Gent

In het kader van kwaliteit van zorg te ondersteunen, en rapportering, wil dit project gegevens binnen het Elektronisch Patiënten Dossier (EPD) van 11 voorzieningen binnen de vzw Broeders Van Liefde delen. Dit volgens de (inter)nationale FHIR-standaarden en met Snomed CT gecodeerde datasets. Binnen dit project wordt er gefocused op data die bruikbaar en beschikbaar zijn voor primair gebruik, in het bijzonder voor beslissingen binnen de zorgcontext in en tussen de betrokken ziekenhuizen. In tweede orde kunnen deze gegevens worden gebruikt voor beleids- en/of onderzoeksdoeleinden in en over de betrokken ziekenhuizen heen.

S07.3 | Benchmarking van zorgprocessen en -uitkomsten in GGZ
Wouter Voorspoels, Phd, MSc, Data Scientist, UPC KU LeuvenUPC KU Leuven, Leuven
Eva Eggers, MSc, Data Scientist, UPC KU LeuvenUPC KU Leuven, Leuven

Het ontbreekt in de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) in België aan een breed gedragen en gebruiksvriendelijk benchmark platform dat toelaat voor patiëntengroepen naar keuze (e.g., diagnose groepen) een vergelijking te maken over instellingen heen inzake de basiskarakteristieken van de verleende zorg (e.g., verblijfsduur, aantal raadplegingen) in het licht van relevante uitkomstindicatoren (e.g., heropname, mortaliteit, en dat binnen een helder conceptueel kader. Om werkelijk data gedreven te worden, moet de GGZ stappen zetten naar analogie van tal van initiatieven in de somatische gezondheidszorg (e.g., VZN-KuLeuven-BI platform) om kwalitatief en duurzaam zulke informatie te delen. In dit project willen we met een zo licht mogelijke set van feiten over patiënten, zorgprocessen en outcomes een benchmarking dashboard ontwikkelen dat instellingen toelaat om deze fundamentele karakteristieken van hun werking te vergelijken met andere instellingen.

We hanteren daarbij het kader van de Value-Based-Health-Care invalshoek: Het dashboard moet toelaten om fundamentele zorgkarakteristieken, op een gestandaardiseerde manier vertaald in indicatoren, te bekijken en te vergelijken voor specifieke patiëntengroepen in het licht van een set van uitkomstmaten.

Op de Knoop en op Vliet, afdelingen binnen Multiversum en Bethanië, bieden we al jaren geestelijke gezondheidszorg aan personen met een verstandelijke beperking. Hier kunnen (jong)volwassenen terecht die mogelijks elders uit de boot vallen door hun cognitieve beperking en hier zorg op maat krijgen. Zo ook in het unieke project voor dubbeldiagnose van de PAAZ in het AZ Sint Maarten. Sinds 2017 is er ook een outreachteam dubbeldiagnose in de provincie Antwerpen, een samenwerkingsverband tussen Multiversum, Bethanië en AZ Sint Maarten. Een mooi voorbeeld van verbinding tussen hulpverleners. En essentieel, we hebben met dit project meer kansen tot verbinding met onze doelgroep. Niet iedereen wil of slaagt erin om in opname te komen. Outreachend kunnen we hen beter bereiken. En ook, niet iedereen hoeft in opname te komen, maar kan misschien de gepaste zorg in zijn eigen context krijgen als er advies geboden wordt aan de hulpverleners en/of het natuurlijk netwerk. Met dit symposium willen we jullie inkijk geven in het continuüm van zorg op maat dat we bieden.

S08.1 | Familie en Thuis : Liefst méér dan het meest bekeken programma tijdens een opname!
Isabelle Van Hecke, psychiater, Diensthoofd psychiatrie PAAZ AZ Sint-Maarten, Mechelen
Jolien  Verelst, klinisch psycholoog, psycholoog/therapeut PAAZ AZ Sint-Maarten, Mechelen

Het uitnodigen en warm ontvangen van naasten tijdens een opname is een nood van patiënt, naasten zelf en hulpverlener. In de geestelijke gezondheidszorg is het initiëren van een zorgtrialoog vaker de uitzondering dan de norm.

We geven je graag inkijk hoe we dit op de PAAZ-afdeling van het AZ Sint-Maarten (te Mechelen) op een laagdrempelige manier vorm geven.
De doelgroep volwassenen met een verstandelijke beperking staan hierin centraal.
We zoomen in op de verbindingen die werden gemaakt en de uitdagingen die we ervaren in deze ontmoetingen.

S08.2 | Echt gastvrij in de GGZ? Dat kan als je op je woorden let
Britt Sels, logopedist, Therapeut, Multiversum, Mortsel
Elise Aerden, logopedist, Therapeut, Multiversum, Mortsel

Vanuit onze werkervaring willen we kort schetsen hoe vaak onze doelgroep communicatief overvraagd wordt en welke effecten dit kan hebben. Communicatie omvat zowel de taal als de sociale communicatie. Hoe kunnen we beiden goed afstemmen? Dat is maatwerk, teamwerk en blijvend werk. We gaan dieper in op taalprofielen want taal is ook de verhouding tussen taalbegrip en taalproductie. Met als doel enkele kapstokken mee te geven voor een bejegening op maat van de cliënt.

S08.3 | Het is uitwisselen, het is samenwerken, het is samen zoeken
Ann Hens, verpleegkundige, onadamedewerker, Bethanië Zoersel
Ines Goossens, maatschappelijk werkster, outreachmedewerker, Multiversum Mortsel

De doelgroep ‘dubbeldiagnose (verstandelijke) beperking en psychiatrische problematiek’ valt vaak door de mazen van het net en vraagt om een aanklampende en intersectorale aanpak. We brengen onze good practices vanuit het outreachteam dubbeldiagnose verstandelijke beperking en consulentenwerking Onada.

S08.4 | Samen sterk
Marleen Schryvers, Maatschappelijk werkster, Coördinator, Multiversum, Mortsel
Wendy Steurs, Logopedist , cliëntcoördinator, ondo, Antwerpen
Sophie Roose, Orthopedagoog, zorgcoördinator, ondo, Antwerpen
Goedele Hoefnagels, Klinisch orthopedagoog, Zorginhoudelijk coördinator, Multiversum, Mortsel

We brengen jullie graag het verhaal van een ijzersterke samenwerking tussen de GGZ en het VAPH.

Ondo, dienst voor ondersteuning binnen het VAPH, begeleidt regelmatig mensen met een dubbeldiagnose verstandelijke beperking / psychische problemen.
Het outreachteam dubbeldiagnose van de provinicie Antwerpen, geeft hen hierin advies. Samen dragen we zorg voor mensen die vaak uit de hulpverlening dreigen te vallen door hun complexe problematiek en beperkte hulpvraag, hoewel er een grote zorgnood is. We tonen jullie op basis van een aantal concrete casussen hoe we aanklampende en vasthoudende zorg bieden. Zonder elkaar als partner zou dit niet lukken.

Stemmingsstoornissen, waaronder majeure depressie en bipolaire stoornis, behoren tot de meest voorkomende psychische aandoeningen. Het aangepast reguleren van emoties vormt vaak een cruciale uitdaging voor individuen met deze stoornissen. Nochtans is het uitermate belangrijk om, in het licht van moeilijke situaties, emoties te kunnen reguleren. Onderzoek heeft aanzienlijke verbanden aangetoond tussen het vermogen om ongewenste emoties doeltreffend te reguleren en de mentale gezondheid bij vrijwel alle stemmingsstoornissen (Aldao et al., 2016). Opvallend hierbij is dat disfunctionele regulatie van positieve emoties ook een aanzienlijke rol lijkt te spelen (Gilbert et al., 2013). Emotieregulatie van zowel negatieve als positieve emoties is dus cruciaal voor psychologisch welzijn.

Dit symposium werpt een diepgaande blik op emotieregulatie als een transdiagnostische factor bij stemmingsstoornissen. Diverse onderzoeken die emotieregulatie onderzoeken binnen verschillende stemmingsstoornissen worden gepresenteerd, met aandacht voor het reguleren van zowel positieve als negatieve emoties. Het cruciale belang van emotieregulatie bij stemmingsstoornissen wordt hierbij belicht.

S09.1 |Emotieregulatie ontrafeld: Transdiagnostische Inzichten vanuit het Adaptive Coping with Emotions-model
Jente Depoorter, PhD Student & Klinisch Psycholoog, Universiteit Gent - Vakgroep Experimenteel-, Klinische en Gezondheidspsychologie, Gent

Maladaptieve emotieregulatie wordt vaak gezien als een potentieel verklaringsmechanisme voor majeure depressieve stoornissen. Het belang van adaptieve emotieregulatievaardigheden en hun specifieke rol in majeure depressies is echter minder onderzocht. Het Adaptive Coping with Emotions-model biedt hiervoor een mogelijk kader. Binnen dit model wordt een onderscheid gemaakt tussen vroege (Bewust waarnemen, Herkennen & Benoemen en Analyse van de oorzaken) en latere stadia (Doelgerichte regulatie, Verdragen & Accepteren, Bereidheid tot confrontatie en Emotionele zelfondersteuning) van emotieregulatie. In deze studie werd met behulp van netwerkanalyse emotieregulatienetwerken onderzocht binnen een majeure depressieve groep (N = 160) en een controlegroep (N = 131). De resultaten onderstrepen niet alleen het bestaan van verschillende stadia in emotieregulatie, maar leveren ook bewijs voor emotieregulatie als een transdiagnostisch concept. We belichten de methode en resultaten van dit onderzoek en bespreken vervolgens de implicaties hiervan voor de klinische praktijk.

S09.2| Een majeure depressie: wanneer het negatieve in je hoofd, al het positieve dooft. De rol van negatieve en positieve emotieregulatiestategieën bij patiënten met een majeure depressie
Barbara Depreeuw, PhD Student & Klinisch Psycholoog, CAPRI UAntwerpen/UPC Duffel, Duffel

Patiënten met een majeure depressieve stoornis ervaren een gebrek aan positieve en overmatig negatieve emoties. Waarschijnlijk is dit te wijten aan een transdiagnostische dysfunctie in de emotieregulatie (Gotlib & Joorman, 2010). Om negatieve emoties te reguleren, gebruiken depressieve patiënten vaker ‘brooding’ als denkstrategie. Brooding is een vorm van piekeren waarbij men met de gedachten blijft hangen op onbevredigde situaties. Als reactie op positieve emoties dempen patiënten positieve gevoelens (‘dampening’). Patiënten slagen er minder in om hun negatieve emoties te reduceren en hun positieve emoties te beleven. Maar evidence based psychotherapeutische behandelingen, zoals cognitieve gedragstherapie, zijn vooral gericht op het verminderen van negatieve gevoelens en minder op het beleven van positieve gevoelens (Burr et al. 2017). In deze uiteenzetting bespreken we welke rol maladaptieve emotieregulatiestrategieën bij aanvang van de behandeling kunnen hebben in relatie tot de ernst en het verloop van depressieve symptomen. Hiervoor gebruiken we data van patiënten (n=138), gehospitaliseerd op Stemming 1, de behandelafdeling voor majeure depressie van UPC Duffel. We bespreken de methodologie en de resultaten van dit onderzoek en geven aanbevelingen voor de klinische praktijk.

S09.3 | Experiëntiële vermijding, positief rumineren en dampening bij de bipolaire stoornis
Tatjana Gauwloos, PhD Student & Klinisch Psycholoog, CAPRI UAntwerpen/UPC Duffel, Duffel

Pijnlijke emoties, sensaties, gedachten en ervaringen zijn eigen aan het leven, ook al ervaren we deze liever niet. Experiëntiële vermijding verwijst naar het systematisch vermijden of proberen ontsnappen aan deze ervaringen, ook al brengt dit negatieve gevolgen met zich mee. Waar experiëntiële vermijding zich eerder lijkt te richten op het vermijden van negatief affect, richt positief rumineren en dampening zich eerder op positief affect. Positieve ruminatie tracht dit positieve affect te vergroten, waarbij dampening dit affect probeert te verkleinen. Op Stemming 2, tot voor kort een afdeling voor mensen met een bipolaire stoornis te UPC Duffel, vond een onderzoek plaats dat in de eerste plaats onderzocht of mensen met een bipolaire stoornis (n = 50) significant verschillen van gezonde controles (n = 25) op vlak van experiëntiële vermijding, positief rumineren en dampening. Ook de voorlopers en consequenties van deze factoren werden onderzocht. De resultaten van dit onderzoek worden tijdens dit symposium toegelicht.

S10.0 | Inleiding
Leen Cappon, dr., Wetenschappelijk medewerker, ScienceForCare - PC Sint-Jan-Baptist, Zelzate

Ervaringsdeskundigheid is belangrijk in de (forensische) geestelijke gezondheidszorg. Daarnaast zijn familieleden belangrijke betrokkenen in de (forensische) geestelijke gezondheidszorg en moet hun ervaringskennis gewaardeerd worden. Hoe de (familie)ervaringsdeskundigheid moet geïmplementeerd worden in de forensische geestelijke gezondheidszorg is nog niet duidelijk. Herstel in de forensische geestelijke gezondheidszorg houdt immers een bijkomend forensisch herstelproces in, met name het herdefiniëren van dader als persoon na het plegen van feiten. Dit is geen eenvoudig herstelproces en wordt gehinderd door zelf-stigma en stigmatisatie vanuit de bredere samenleving (Aga & Vanderplasschen, 2016). Deze nood aan een persoonlijk forensisch herstel geeft aan dat ervaringsdeskundigheid anders vorm zal krijgen dan in de reguliere geestelijke gezondheidszorg. Er lijkt nood aan een dubbele ervaring, enerzijds patiënt met een psychiatrische problematiek en anderzijds een persoon die een delict heeft gepleegd (en in detentie en/of (gesloten) forensisch zorgcircuit is terecht gekomen) om een positief rolmodel te kunnen zijn (Bierbooms et al., 2017). Gezien expertise over (familie)ervaringsdeskundigheid in de (forensische) geestelijke gezondheidszorg verspreid zit bij verschillende organisaties, moet samengewerkt worden om dit onderzoeksproject efficiënt te kunnen uitvoeren en een gedeelde visie en gedragen implementatie van (familie)ervaringsdeskundigheid in de forensische geestelijke gezondheidszorg mogelijk te maken. Met dank aan financiering vanuit de FOD Volksgezondheid werd een onderzoeksproject opgestart met als doelstelling (familie)ervaringsdeskundigheid duurzaam te implementeren in de forensische geestelijke gezondheidszorg en dit via het ontwikkelen van een draaiboek. In dit symposium wordt het onderzoeksproject toegelicht en worden de eerste bevindingen vanuit de verschillende partners in dit project toegelicht.

S10.1 | Het onderzoeksproject in vogelvlucht
Sara Rowaert, dr., postdoctoraal onderzoeker, UGent - Vakgroep Orthopedagogiek, Gent
Leen Cappon, dr., Wetenschappelijk medewerker, ScienceForCare - PC Sint-Jan-Baptist, Zelzate

Ervaringsdeskundigheid is belangrijk in de (forensische) geestelijke gezondheidszorg. Daarnaast zijn familieleden belangrijke betrokkenen in de (forensische) geestelijke gezondheidszorg. Familie en naastbetrokkenen krijgen ook vanuit hun ervaringskennis een steeds grotere rol toegekend in de forensische geestelijke gezondheidszorg (Rowaert, 2018; Tingleff et. al., 2022). Echter bestaat over (familie)ervaringsdeskundigheid de dag van vandaag noch een duidelijk kader, noch uitgebreide literatuur. Gezien er vanuit de praktijk en de overheid een grote vraag is naar de implementatie van (familie)ervaringsdeskundigheid in de forensische geestelijke gezondheidszorg werd een onderzoeksproject opgestart. Dit project heeft als doel het ontwikkelen van een draaiboek (met focus op een vormings- en coachingsaanbod voor organisaties), zodat een duurzame inbedding van (familie)ervaringsdeskundigheid in de forensische geestelijke gezondheidszorg mogelijk wordt. Om hieraan tegemoet te komen, bestaat het onderzoek uit drie fasen: (1) het verzamelen van kennis en ‘know how’ over (familie)ervaringsdeskundigheid, (2) het opmaken van een draaiboek over hoe organisaties (familie)ervaringsdeskundigen kunnen inzetten in de praktijk en (3) het uitrollen en evalueren van het draaiboek aan de hand van een pilootproject waarbij een (familie)ervaringsdeskundige wordt aangesteld. Dit project is een samenwerking tussen vier organisaties, waarvan ScienceForCare en Universiteit Gent de wetenschappelijke rol op zich nemen en Similes en Familieplatform de expertrol vormgeven. In iedere fase worden alle partners betrokken vanuit hun eigen kennis, expertise en ervaringen om zo tot een gedragen draaiboek te komen. In deze presentatie wordt de opbouw van het project verder toegelicht. De specifieke inbreng van de vier partners worden in de andere bijdragen besproken.

S10.2 | Ervaringen in binnen- en buitenland met ervaringsdeskundigheid
Louise Van Gysel, Wetenschappelijk medewerker, ScienceForCare - PC Sint-Jan-Baptist, Zelzate
Aline Pouille, dr., postdoctoraal onderzoeker, UGent - Vakgroep Orthopedagogiek, Gent

ScienceForCare is een wetenschappelijke onderzoeksgroep opgericht vanuit het Psychiatrisch Centrum Sint-Jan-Baptist. Samen met de Vakgroep Orthopedagogiek van Universiteit Gent staan ze in voor de wetenschappelijke rol binnen dit onderzoeksproject over (familie)ervaringsdeskundigheid. In de eerste fase ligt hun focus vooral op het uitvoeren van een uitgebreide literatuurstudie en het inzicht verwerven in de perspectieven en verwachtingen via focusgroepen en semigestructureerde interviews. In deze presentatie worden beiden verder toegelicht. De literatuurstudie kreeg vorm door een scoping review waarbij er inhoudelijk gekeken werd naar publicaties rond ervaringen van (familie)ervaringsdeskundigheid binnen de forensische geestelijke gezondheidszorg. De belangrijkste thema’s die aan bod kwamen binnen deze review worden besproken. Om verder inzicht te krijgen in de perspectieven en verwachtingen omtrent (familie)ervaringsdeskundigheid werden zorggebruikers en familieleden van personen met een interneringsmaatregel (n=45) geïnterviewd. Ook (familie)ervaringsdeskundigen die reeds aan de slag zijn in de (forensische) geestelijke gezondheidszorg en aanverwante sectoren werden geïnterviewd. Om de perspectieven en verwachtingen van professionals in kaart te brengen werden focusgroepen georganiseerd (n=10) bij drie groepen: (1) management (2) begeleiders en (3) therapeuten. Gedurende de data-verzameling kwamen volgende thema’s aan bod: de rol en functie van een (familie)ervaringsdeskundige, randvoorwaarden, visie, opleiding, ondersteuning, etc.. Tijdens de presentatie zal de nadruk liggen op de verwachtingen en opgedane ervaringen. Tot slot wordt er stilgestaan bij hoe dit vertaald moet worden in het draaiboek.

S10.3 | Eerste stappen in het vormen van een cultuur om (familie) ervaringsdeskundigheid duurzaam te implementeren
Leen Van Vlierberghe, dr., Beleidsmedewerker Wetenschap en Zorgorganisaties, Familieplatform, Berchem
Kim Steeman, directeur, Familieplatform, Berchem

Familieplatform is een kennis- en expertisecentrum met betrekking tot het familieperspectief in de (geestelijke) gezondheidszorg (GGZ). In dit project bestaat de rol van Familieplatform erin om kennis en ervaring te delen rond het in zorgorganisaties installeren van een herstelgericht en familievriendelijk klimaat. Het installeren van deze cultuur is een noodzakelijke voorwaarde voor het inzetten van (familie)ervaringsdeskundigheid binnen een voorziening. In deze bijdrage blikken we terug op de eerste fase van het project (voorjaar ’24) waarin we via online vormingsmomenten voor de netwerken internering van hoven van beroep Brussel (Nederlandstalig), Gent en Antwerpen de eerste stappen trachtten te zetten in het realiseren van een verschuiving naar een meer herstelgerichte en familievriendelijke cultuur in de forensische GGZ. Vervolgens lichten we – vanuit de hierboven benoemde scoping review – toe wat de internationale literatuur ons leert over de inzet van familie-ervaringsdeskundigen in de (forensische) GGZ. Tot slot bespreken we hoe dit mee richting kan geven bij de ontwikkeling van een vormings- en coachingsaanbod (draaiboek) over hoe organisaties binnen de forensische GGZ in de dagelijkse praktijk aan de slag kunnen gaan met familie- ervaringsdeskundigheid.

S10.4 | Het in kaart brengen van familieleden ter voorbereiding van het implementeren van (familie)ervaringsdeskundigheid
Nele De Keyser, Familie impact medewerker, Similes vzw, Heverlee
Sandra Vandereet, directeur, Similes vzw, Heverlee

Similes is een sociaal-culturele vereniging die de familie en naasten van personen met psychische problemen, ondersteunt, versterkt en verenigt. In het kader van dit onderzoekstraject zal Similes vanuit haar expertise families en naastbetrokkenen van personen met een interneringsstatuut verenigen en ondersteunen. Dit doen we met het oog op het identificeren en werven van familievertegenwoordigers en familie-ervaringsdeskundigen om zo te komen tot een gedeelde visie en gedragen implementatie van familie-ervaringsdeskundigheid in de forensische geestelijke gezondheidszorg. We vergroten ons bereik op verschillende manieren. Ten eerste gaan we in gesprek met organisaties en voorzieningen die geïnterneerde personen begeleiden. We bekijken hoe zij de familiewerking uitbouwen en vragen hun hulp om bij de families ons aanbod bekend te maken. Een tweede manier bestaat erin dat we ons aanbod uitbouwen, met zowel aandacht voor een regelmaat in de activiteiten per regio als voor een kwalitatief en gevarieerd aanbod. Ten derde verenigen we de families in een werkgroep en ondersteunen hen om zelf te werken rond de thema’s die hen aanbelangen. We werken ondersteunend door de organisatie van o.a. lotgenotencontacten, inhoudelijke infomomenten en familie impact sessies. Door intensief op deze manier met de families kennis te maken en hen te ondersteunen leggen we contacten met de familieleden die de mogelijkheid en interesse hebben in de rol van familievertegenwoordiger of familie-ervaringsdeskundige. We ondersteunen hen in de groei binnen deze rol en bieden een platform om ervaringen uit te wisselen en input van andere families te krijgen. In deze presentatie wordt dit verder toegelicht.

In dit symposium worden de resultaten van het praktijkgericht onderzoek "Onderweg met Open Dialogue" toegelicht en vanuit verschillende perspectieven concrete ervaringen gedeeld vanuit de betrokken teams die op weg zijn gegaan met de praktijkontwikkeling van "Open Dialogue" in hun context.

S11.0 | Situering van "Open Dialogue" en de praktijkontwikkeling in Vlaanderen.
Dag Van Wetter, Mcs, Stafmedewerker, Psyche vzw, Gent

“Open Dialogue” is een doelgerichte benadering van psychiatrische zorg en behandeling, die zo snel mogelijk verbinding en samenspraak zoekt met alle betrokkenen. Door te werken via een volgehouden dialoog met diverse betrokken partijen kan een ondersteunend netwerk ontstaan dat de pijnlijke crisis draaglijker maakt."

S11.1 | Hefbomen en valkuilen: Contextanalyse met betrekking tot de praktijkontwikkeling van "Open Dialogue" van 5 teams in Limburg.
Carolien Schalenbourg, Katrijn Maes, Katleen Gressens, Mcs, Onderzoeker(s), UCLL, Diepenbeek

PWO "Onderweg met "Open Dialogue" is een 2-jarig onderzoeksproject dat van start ging op 1/9/2021. Na een voortraject zijn 5 teams binnen GGZ zowel ambulant als residentieel in de regio Limburg ingestapt in een co-creatietraject. Op basis van een grondige contextanalyse met behulp van het CFIR-Framework werden hefbomen en valkuilen met betrekking tot de implementatie van "Open Dialogue" geïdentificeerd. Deze worden door de onderzoekers toegelicht.

S11.2 | Praktijkervaring met de ontwikkeling van "Open Dialogue" vanuit een opname en behandelafdeling voor personen met een dubbele diagnose "Psychose en Verslaving" (asster).
Kim Lambeets, Mcs, Psychologe Orion 2, asster, Sint-Truiden

S11.3 | Praktijkervaring met de ontwikkeling van "Open Dialogue" vanuit een herstelteam (Reling). Van beleid naar cultuur.
Johan De Greef, RN, Bcs, Verpleegkundige MHT Herkenrode, Reling, Hasselt

In deze bijdrage willen we vanuit het Mobiel Herstelteam Herkenrode (Reling) het implementatietraject presenteren waarbij we met Open Dialogue in en met ons team aan de slag zijn gegaan. Een pad waarbij we met behulp van kleine stappen een transitie hebben gemaakt die gestart is vanuit een beleid en dat ons bracht bij een andere groepscultuur die langzaam zichtbaar en merkbaar werd. Zo trachten we Open Dialogisch te spreken met onze cliënten en hun naastbetrokkenen, maar hebben we ook gekeken hoe we binnen het team kunnen spreken met elkaar en hoe we hier meerstemmigheid kunnen creëren en toelaten. Deze meerstemmigheid willen we ook een stem geven aan de hand van getuigenissen van verschillende betrokkenen vanuit hun specifieke positie in dit proces.

S11.4 | Praktijkervaring met de ontwikkeling van "Open Dialogue" vanuit het team care psychose dat werkt met jongeren (Ligant).£
Wibke Richter, Mcs, Psychologe Care team psychose , Ligant, Hasselt

S12.0 | Stand-van-zaken Reakiro-project
Joris Vandenberghe, Professor, Psychiater, UPC KU Leuven, Leuven

 In maart 2020 opende het inloophuis Reakiro dat informatie, opvang, begeleiding en zorg biedt voor mensen met een lang bestaande doodswens of een euthanasievraag voor ondraaglijk psychiatrisch lijden. Reakiro is opgericht door UPC KU Leuven, Organisatie Broeders van Liefde België en de Initiatieven Beschut Wonen De Hulster en Walden. Sinds mei 2022 is het Reakiro-project uitgebreid met een tweede vestiging in Brugge dankzij een samenwerking tussen Psychiatrisch Centrum (PC) Sint-Amandus Beernem, Kliniek Sint-Jozef Pittem, Psychiatrisch Ziekenhuis (PZ) Heilig Hart Ieper, PZ Onze-Lieve-Vrouw Brugge, Psychiatrisch Therapeutisch Centrum Rustenburg Brugge, PZ Heilige Familie Kortrijk en PC Menen.Van 2020 tot en met 2023 meldden meer dan 900 mensen zich aan bij Reakiro. Daarnaast werd een aanbod voor naasten ontwikkeld en werd Reakiro uitgebouwd tot expertisecentrum dat opleiding, ondersteuning en expertisebevordering biedt voor zorgpartners van eerstelijn en ggz. Vanuit KU Leuven werd bij aanvang kwalitatief en kwantitatief onderzoek georganiseerd in Reakiro. In dit symposium stellen we tussentijdse resultaten voor van dit onderzoek en van de werking van Reakiro

S12.1 | Epidemiologisch en crossecioneel onderzoek bij  mensen met een aanhoudende doodswens of euthanasiewens omwille van ondraaglijk psychisch lijden
Thijs Vanhie, PhD-Researcher, Psycholoog-psychotherapeut, Onderzoeker, UPC KU Leuven, Broeders van Liefde België, Beschut Wonen Walden en De Hulster, Leuven

 We geven een overzicht van de preliminaire resultaten van de epidemiologische studie en de cross-sectionele vragenlijstenstudie bij mensen met een aanhoudende doodswens of euthanasiewens omwille van ondraaglijk psychisch lijden. Het kwantitatieve onderzoek in Reakiro heeft twee doelen: de doelgroep die langskomt in kaart brengen en het zorgmodel evalueren. Wie doet er beroep op Reakiro en hoe verhouden deze mensen zich tot thema’s als zingeving-zinloosheid, hoop-hopeloosheid, suïcidaliteit, existentiële angst, empowerment, algemene klachten en psychosociaal functioneren? Hoe ervaren ze het zorgaanbod in Reakiro? Merken we veranderingen op sinds de start van hun traject in Reakiro? Wat vinden mensen helpend, hinderlijk of storend tijdens de begeleiding bij Reakiro? We hopen de hulpverleners in de GGZ hiermee te informeren over de thema’s die belangrijk zijn voor patiënten met een aanhoudende doodswens of euthanasiewens omwille van ondraaglijk psychisch lijden, zodat duidelijker wordt waar bij deze doelgroep best op wordt ingezet, afgestemd op hun zorgnoden

S12.2 | Belevingsonderzoek bij mensen met een aanhoudende doodswens of euthanasiewens omwille van ondraaglijk psychisch lijden
Sofie Verdegem, PhD-Researcher, Psycholoog-psychotherapeut, Onderzoeker, UPC KU Leuven, Leuven

Vanuit belevingsgericht onderzoek geven we inzicht in de ervaringen van mensen met een aanhoudende doodswens of euthanasiewens omwille van ondraaglijk psychisch lijden. Aan de hand van een interviewstudie wordt in kaart gebracht hoe mensen met een langdurige doodswens omwille van psychisch lijden zich verhouden tot de dood en tot het leven, zowel binnen zichzelf als in verhouding tot hun naasten. Een tweede interviewstudie belicht de concrete ervaringen van patiënten doorheen hun traject van existentiële hulpverlening bij Reakiro. Hieruit blijkt dat deze mensen vooral nood hebben om te kunnen spreken over hun existentiële bekommernissen, zoals het ervaren van zinloosheid, existentiële isolatie, hun doodsverlangen en de keuze tussen leven en dood. Dit vraagt van een hulpverlener een bereidheid om het vastzitten en de ambivalenties mee onder ogen te zien vanuit een oprecht contact van mens tot mens.  Ondanks het persisterend lijden, is er toch hoop en groei mogelijk. Vanuit de verworven inzichten geven we handvaten naar de praktijk mee

S12.3 | Klinische ervaringen bij  mensen met een aanhoudende doodswens of euthanasiewens omwille van ondraaglijk psychisch lijden
Eva Depoortere, Master, Psycholoog-psychotherapeut, PC Menen, Sint Jozef Pittem, Psychiatrisch ziekenhuis HH Ieper, PC Sint Amandus Beernem, Psychiatrisch ziekenhuis OLV Brugge, Psychiatrisch Ziekenhuis H. Familie Kortrijk, PTC Rustenburg Brugge, Congregatie Zusters van de Bermhertigheid Jesu, Brugge

We brengen het verhaal van de dagdagelijkse werking door te vertellen over onze gasten en de manier waarop we hen ontmoeten. We willen een inkijk geven in de werking van Reakiro an sich: hoe we inzetten op individuele begeleiding, lotgenotencontact, het ondersteunen van naasten, het oprichten van een (hulpverleners)netwerk,… Verder hopen we op deze manier ook iets te kunnen delen over onze zoektocht naar de goede afstemming in nabijheid/ afstand in de samenwerking met onze gasten. Een zoektocht waar geen standaard antwoord op te geven is. ‘Er zijn’ lijkt soms een uitweg als weinig anderen nog betrokken (willen) zijn.

In deze werkwinkel delen we onze blik op het getraumatiseerde lichaam en zoomen we dieper in op de polyvagaaltheorie (S. Porges). Dit theoretisch kader ondersteunt ons in onze visie op trauma en beïnvloedt het therapeutisch aanbod in de dagbehandeling groep Resonantie binnen het Psychotherapeutisch centrum (AZT). Resonantie is een groep voor mensen met een (complex) trauma-gerelateerde problematiek, die emotioneel overprikkeld zijn en moeilijkheden ervaren in het maken van verbinding met hun eigen lichaam/gevoelens/omgeving. Het overwegend non-verbale aanbod is specifiek voor onze werking waarin we maximaal inzetten op bottom-up ervaringen.

In het groepsprogramma bieden we wekelijks een sessie aan waarin we 3 media met elkaar combineren. Binnen deze sessies beogen we onze patiënten met complex trauma mee te leiden naar een (re)connectie met hun lichaam en gevoel. Dankzij het gebruik van verschillende media verhogen we de kans om een ingangspoort te vinden naar gevoelens en emoties. Deze voelen vaak overweldigend en bedreigend aan, waardoor hiermee in contact komen zeer moeilijk is. In deze workshop nemen we jullie mee in het actief ervaren van de combinatiemogelijkheden via allerhande werkvormen. We bespreken de uitdagingen die we tegenkomen alsook de handvaten die ons hierin helpen.

‘Dokter, terwijl ik hier ben, schrijf je ook nog eens mijn slaappilletjes voor?'

'Beste patiënt, willen we het even hebben over je chronisch slaapmiddelgebruik?'

Een herkenbare, soms lastige situatie in de huisartsenpraktijk. Slaapproblemen kunnen de kwaliteit van leven danig verstoren en een heel scala aan klachten veroorzaken waarbij het soms moeilijk is om hier op een verantwoorde manier effectief soelaas te bieden. Verwachtingen van patiënt en arts lopen dikwijls uiteen en toegankelijke, niet-medicamenteuze alternatieve aanbieden is lang niet altijd evident. De slechte slaper kan niet meer zonder zijn inslapertje of sinds jaren vertrouwde slaappil.

De ‘werkwinkel/LOK afbouw’ wil een pragmatische inkijk geven in hoe je als huisarts, of als verpleegkundige, psycholoog, apotheker... effectief kan bijdragen tot de afbouw van deze verslavende middelen.

Deze werkwinkel/LOK wordt gegeven door een ervaren trainersduo huisarts-psycholoog.

Agressie op de werkvloer is een gekend en stijgend probleem in de zorgsector. Er worden trainingen gegeven doch geven zorgprofessionals hier hiaten aan. De belangrijkste beperkingen zijn het inplannen in functie van de deelnemers, het gebruik van eenzijdige leermethodes en de mogelijkheid voor deelnemers om niet te participeren in activerende werkvormen. Verder geven zorgprofessionals de nood weer aan reflectie, procesgerichte opleiding en motiverende werkvormen. Hierop werd ingespeeld door een dienstverlening met edugame te ontwikkelen die autonoom werkt, reflectie opwekt door deelnemers een rol te geven binnen een coöperatieve ervaring en duurzaam is o.w.v. de makkelijke praktische inzetbaarheid. Deze vernieuwende leervorm stelt teams in staat eigen handelen in kaart te brengen en ondersteuning te bieden in het omgaan met agressie. Hostilia kan je op zich spelen of inschakelen binnen een breder traject rond agressie. Het doorlopen van Hostilia neemt één uur in beslag en kan perfect worden ingezet tijdens een intervisiemoment. Hostilia werd ontwikkeld binnen het ESF-project Innovatief omgaan met agressie. Dit binnen een samenwerking van Hogeschool UCLL, Hogeschool PXL, LUCA School of Arts en UHasselt. De edugame werd in co-creatie met zorgprofessionals ontwikkeld. De conceptvoorwaarden: motivatie, authenticiteit, coöperatie, reflectie en duurzaamheid vormen de kern van de edugame. Momenteel wordt er aan een vervolgproject gewerkt en wordt de huidige edugame uitgerold in Vlaamse zorginstellingen. Hostilia is vrij beschikbaar via de website www.hostilia.be. Verschillende Vlaamse psychiatrische ziekenhuizen waren reeds betrokken bij de ontwikkeling van Hostilia. In de werkwinkel ervaar je het spel en wordt de achtergrond van de methodiek toegelicht.

In deze werkwinkel vertrekken we vanuit een eigen ervaring rond de uitbouw en implementatie van een herstelgericht beleid en behandelplan op de afdeling ‘opname en behandeling van ouderen’.

Wij merken dat de doelgroep ‘ouderen’ verandert. Mensen die een vraag tot opname stellen bevinden zich vaker tussen de 60 en 70 jaar. Enkele jaren geleden bestond deze doelgroep vooral uit 80-jarigen. Dit zorgt voor een generatieverschil gepaard met verschillende noden. Waar vroeger warme zorg centraal stond, wordt plaats gemaakt voor het verhogen van zelfinzicht, doorschouwen van systemen en reflectie. Cliënten willen inzichtelijk aan de slag gaan en willen mee participeren in hun behandeling.

Op deze afdeling hebben we ingezet op het verhogen van toegevoegde waarde voor de cliënt, door hen maximaal te betrekken in hun zorg- en behandelplan. Dit houdt in dat cliënten actief deelnemen aan multidisciplinaire teambesprekingen, afdelingsbeleidsplannen en werkgroepen. Daarnaast participeert de cliënt mee aan de hand van een eigen ontworpen werkboek ‘Mijn herstel-Mijn verhaal’. Het verhogen van patiëntenparticipatie verbetert volgens onderzoek van Denis en Teller (2011) de kwaliteit van zorg. Daarnaast leidt het tot empowerment, een betere kwaliteit van leven, een betere gezondheid, gebruikerstevredenheid en een betere toegankelijkheid van zorg (Castro et al., 2016; Tambuyser & Oudenhove, 2010).

Aan de hand van deze werkwinkel willen we zorgverleners inspireren om herstelgericht aan de slag te gaan met de sixties revolutionaire generatie. Volgende thema’s worden belicht:

• Het implementatietraject op de afdeling: eigen ervaringen, good practices, weerstand, etc.
• Ervaringen van cliënten
• Tips en tools:
  • Herstelboek ‘Mijn Herstel-Mijn Verhaal’
  • Persoonlijk Krachten Profiel spel
  • Rots en Water
  • Vragenlijsten
• Uitwisselen van ervaringen en ideeën

De conventie voor eerstelijnspsychologische zorg zet in op laagdrempelige hulpverlening. Dit nodigt uit om creatief na te denken over ons vak. In deze werkwinkel kan je ervaren hoe ik elementen uit de experiëntiële psychotherapie en focusing (Gendlin, 1996) vertaal naar een eerstelijnspsychologisch groepsaanbod in de natuur voor mensen met lichte tot matige psychische klachten.

Focusing is een manier van luisteren naar wat lijfelijk merkbaar is, maar nog geen woorden heeft. Het is een natuurlijke vaardigheid die iedereen kan leren. Cornell (1996) beschrijft hoe de focusingattitude je kan helpen met emotionele processen in jezelf aan het werk te gaan, zonder er door overspoeld te worden. Bij Swyngedouw (2022) vind ik enkele praktische oefeningen voor focusing in het dagelijks leven.

Ik laat je zien hoe je gebruik kan maken van de natuur om de focusingattitude te installeren (Van Beylen, in press). Je hebt daarbij geen voorkennis van focusing nodig. Dat hebben de deelnemers aan mijn groepen ook niet. Vervolgens laat ik je ervaren hoe je in de natuur uitdrukkingsvormen kan vinden om ‘taal’ te geven aan wat er binnen in je omgaat. Omgekeerd kan iets dat je aandacht trekt in de natuur je helpen om meer in contact te komen met je eigen belevingswereld en eventuele vastgelopen processen weer in beweging te brengen.

Ik hoop dat je ervaringen tijdens deze werkwinkel je inspireren om nadien als hulpverlener zelf vaker uit je vertrouwde werksetting te komen, met mensen letterlijk mee op pad te gaan en gebruik te maken van wat je onderweg tegenkomt.

M04.1 1,2,3 Verbinding?! Samen sterk in een netwerk voor en rond jongvolwassenen
Bieke De Wilde, Mobiel Psychiatrisch Team 15 24, Therapeutisch coördinator
Nele Van Ginkel

De nieuwe werven vanuit de overheid gaven ons de opportuniteit om over het muurtje heen te kijken. Waar transitiezorg a priori de brug is tussen kinder- en jeugdzorg en volwassenenzorg, is het ook zo belangrijk om over de verschillende zorgvormen heen in te zetten op het bouwen van bruggen. Het versterken van het professionele netwerk komt de continuïteit van zorg voor jongvolwassenen ten goede. Maar loopt dit zo gesmeerd als gepland? Of zijn er zoals op elke (bouw)werf de nodige obstakels en out of the box oplossingen?! Wij nemen jullie graag mee in ons Antwerps verhaal. In de zorgvormen voor en achter de schermen, waaronder ons overkoepelend aanmeldingsoverleg en groepsaanbod voor jongvolwassenen.

M04.2  Van laagdrempelige zorg tot burgerschapsmodel: recente ontwikkelingen en toekomstperspectieven voor zorg dichterbij jongeren
Melissa De Smet, Doctor in klinische psychologie, Assistent professor, Universiteit Tilburg, Tilburg (NL)

Jaarlijks worden 7 op de 10 jongeren met een stoornis niet behandeld  in Vlaanderen. De drempel naar zorg is hoog en de wachtlijsten lang (Bruffaerts, 2021). Op 1 februari 2024 wordt psychotherapie voor jongeren gratis binnen de conventie eerstelijnspsychologische zorg vanuit de federale overheid. De bewegingen richting laagdrempelige zorg in Vlaanderen gaat echter reeds langer terug. Meer dan een decennium geleden werd burgerinitiatief TEJO opgericht om de wachtlijsten in de jeugdzorg te verhelpen middels gratis en anonieme therapie. Sindsdien zijn er vele initiatieven onstaan, zowel vanuit de overheid (e.g., overkop huizen) als vanuit de samenleving (e.g., 20 TEJO huizen). Nu gratis hulpverlening voor jongeren ook gerealiseerd wordt vanuit de federale overheid, stellen we de vraag wat laagdrempelige zorg en de rol van de samenleving vandaag en in de toekomst moet inhouden.

M04.3 Vroegdetectie en vroeginterventie voor kinderen en jongeren met een verhoogde kwetsbaarheid voor psychische problemen: naar een wetenschappelijk onderbouwde continuering van het zorgaanbod in Vlaanderen.
Eva Claeys, MSc, wetenschappelijk medewerker, LUCAS KU Leuven, Leuven

In 2023 ontwikkelde LUCAS KU Leuven binnen het Steunput Welzijn, Volksgezondheid en Gezin en in opdracht van het Departement Zorg wetenschappelijk onderbouwde aanbevelingen voor de continuering van CONNECT. Dit is een programma vroegdetectie en vroeginterventie voor kinderen en jongeren, dat wordt uitgevoerd binnen de zes netwerken geestelijke gezondheid voor kinderen en jongeren in Vlaanderen en Brussel. Inzetten op laagdrempelige hulp met het oog op preventie, vroegtijdige detectie en interventie maakt een essentieel onderdeel uit van een efficiënt geestelijk gezondheidszorgmodel. Deze hulp heeft tot doel te voorkomen dat lichte tot ernstige psychische klachten evolueren naar ernstige psychopathologie.

CONNECT wordt in de verschillende provincies zeer divers ingevuld, wat voor onduidelijkheid zorgt rond de doelstelling, het aanbod en de impact van dit programma. Bovendien wil de Vlaamse overheid in het kader van de continuering van dit project de visie, de doelstellingen en de strategie van het programma op een wetenschappelijk onderbouwde wijze hertekenen. Dit onderzoek draagt hier rechtstreeks toe bij.

Een uitgebreide literatuurstudie en bevraging van stakeholders uit de praktijk vormen de basis van de aanbevelingen, om zo tot evidence-based en practice-based praktijken voor CONNECT te komen. Deze presentatie geeft een overzicht van de aanbevelingen, waarin de doelgroep, kerntaken en randvoorwaarden voor de organisatie van vroegdetectie en -interventie bij kinderen en jongeren met een verhoogde kwetsbaarheid op psychische problemen in detail worden beschreven. Dit onderzoek werd uitgevoerd door Eva Claeys, Evelien Coppens en Kathleen De Cuyper.

M04.4  Zinvolle praktijken in een afrondingsfase van therapie (met jongvolwassenen met ernstige psychische moeilijkheden)
Nicky Van Havere, Master in de psychologie, Psycholoog/systeemtherapeut, CGG Andante en Interactie-Academie, Antwerpen

Afronding is een vast onderdeel van het therapeutisch werk voor iedereen. Maar waar baseren hulpverleners hun wijze van afronding op? Vaak blijkt hun manier van afronding gestoeld op ervaring, intuïtie of gewoontes op de werkvloer. De basis voor onze afrondpraktijken is dus wat ‘mager’. Hulpverleners zijn het erover eens dat ‘goed’ afronden van groot belang is. Een goede afrondfase wordt als cruciaal gezien voor het vergroten en verduurzamen van effecten van psychotherapie. In de fase van afronding liggen extra kansen om geleerde zaken te bestendigen en om na te denken over wat een haalbaar en zinvol leven kan betekenen voor cliënten, ondanks blijvende of toekomstige moeilijkheden. Goed afronden maakt de stap weg van therapie én ook de stap terug ernaartoe wanneer dat nodig blijkt, gemakkelijker. Maar hoe doe je dat, goed afronden?

In deze bijdrage wil ik een aantal voorstellen doen over zinvolle praktijken op basis van wetenschappelijke literatuur, een blik op de noden van jongvolwassenen en klinische observaties binnen CGG Andante en Interactie-Academie.

M05.1 Mag het wat meer zijn?  Het surplus van de existentiële dimensie in laagdrempelige en toegankelijke zorg
Goedele Miseur, master in de theologie en religiewetenschappen, spirituele zorgverlener, UPC Duffel, Duffel
Mieke Van Reeth, master in de theologie en religiewetenschappen, spirituele zorgverlener, UPC Duffel, Duffel
Bert Defreyne, master in de theologie en religiewetenschappen, spirituele zorgverlener, UPC Duffel, Duffel

Spirituele Zorg krijgt wel eens af te rekenen met het imago van de geitenwollen sok. Nochtans is de aandacht voor zinvragen niet ouderwets, naïef of wereldvreemd. Zeker niet binnen de geestelijke gezondheidszorg. Wanneer mensen vastlopen, worden ze nog sterker uitgedaagd om zich te buigen over een aantal essentiële levensvragen. Wie ben ik? Wat is de zin van dit bestaan? Hoe ga ik om met mijn eenzaamheid, vergankelijkheid en verantwoordelijkheid? UPC Duffel zet in op laagdrempelige, maar vakkundige begeleiding van patiënten om bij deze existentiële thema’s stil te staan. De medewerkers van Spirituele Zorg bewegen zich daarbij op het continuüm tussen interdisciplinaire zorgintegratie en de veilige vrijplaats.   Antwoorden op de trage vragen van het leven haal je niet bij de slager. Maar zingeving heeft wel te maken met uitbenen, portioneren en op smaak brengen. En vooral met die terugkerende woorden: ‘Mag het iets meer zijn?’

Spirituele Zorg blijft die vraag nadrukkelijk stellen.

M05.2 Chronische stress: bewegen van ontregeling naar ondersteuning
Veerle Meurs, Master, Gestaltpsychotherapeut , -Opleider, -Supervisor, Brio.Works, Mechelen
Christine Leys, Filosoof, Gestalttherapeut, -opleider & supervisor

Zelfzorg is als hulpverlener een voortdurend aandachtspunt. Ondanks intervisie, supervisie, bewaken van werkschema's, voedende vriendschappen en een fijne maatschappelijke inbedding kregen we beiden toch fysieke klachten. De klachten wezen op een ontregeling van het systeemniveau én van ons ‘zijn’. Zo werden we in ons eigen levensverhaal én in onze praktijk sensitiever voor het lichaam als signaaldrager. Iets had aandacht nodig. Herstel begon niet eenzijdig in het dokterskabinet. Het voelen en voeden van de innerlijke ruimte rond ons hart bleek even belangrijk. In het vertragend, hernieuwd, verdiepend contact met ons lijflijk gewaarzijn drong het diepere gemis aan ‘inner space’ zich op. Ons lichaam nodigde ons door haar klachten uit om naar onszelf terug te keren en niet enkel naar een ziekbed of apotheker! In het nieuwsgierig aangaan van verbinding en betekenisgeving kon de levensenergie zich in zijn helende functie herstellen. We ondervonden de waarde van vertragende oefeningen, inzicht in de holistische samenhang en ruimte voor verdiepende reflectie om letterlijk terug op verhaal te komen.

Met ons aanbod ondersteunen we mensen met chronische klachten om stress/fysieke klachten niet langer af te splitsen. We nodigen uit om de eigen rode draad van ontwikkeling (terug) te voelen en toe te laten. Oefeningen, inzicht in de samenhang die de mens als wezen kenmerkt en momenten van reflectie ondersteunen samen een regeneratief proces. Het is geen pad van ‘oplossingen’, eerder een uitnodiging tot vertragen en helen.

M05.3 Rouw & crisis
Stijn Henderick, Bachelor psychiatrische verpleegkunde + postgraduaat Integratieve psychotherapie, Crisiswerker Mobiel Crisis Team Gent Noord, PAKT, Gent

Hoewel de literatuur hierover beperkt is, komen we binnen het mobiele crisiswerk voortdurend in aanraking met de existentiële ervaringen van ‘rouw en verlies’. We definiëren crisis als een uitgelezen kans en een complex keuzeproces naar een nieuw evenwicht. Kortom ‘rouw en verlies’ zijn kernthema’s binnen het crisiswerk en veel ruimer dan het overlijden van een dierbare: het omvat eveneens de verandering van levensfase, het afscheid nemen van hoe het leven er had kunnen uitzien, enz. We percipiëren crisis en rouw als gezonde processen eigen aan de dynamiek van het leven van de mens. Ondanks de tijdsdruk, vertrekt onze tussenkomst telkens vanuit beschikbaarheid, presentie en dialoog en ligt de focus niet op directe verandering, herstel of interventie! We zijn bereid geraakt te worden door het verhaal van de ander, geloven in diens moed en kracht en maken tijd en ruimte voor verdriet, pijn en troost.  Gezamenlijk onderzoeken we op welke manier ‘oud zeer’ in de huidige crisis opnieuw geactualiseerd wordt. We sensibiliseren en educeren over wat de invloed is van verlies op het huidige functioneren. Vaak ontstaan er tal van obstructieve gevoelens binnen verlieservaringen- schaamte, schuld, kwaadheid, enz.- die de mens poogt te integreren binnen een proces waarin heden, verleden en toekomst opnieuw verknoopt worden. Rouwen is een zingevingsproces waarbij mensen (opnieuw) op zoek zijn naar verbinding met anderen, we verbreden en overstijgen een individuele benadering en nodigen de gezins- en familieleden uit om samen te rouwen en hoopvolle verhalen te vertellen.

M06.1 Groepsaanbod psychologische zorg in de huisartsenpraktijk
Charlotte Sercu, doctoraat, verantwoordelijke expertisedomein psychosociale zorg, Domus Medica, Antwerpen

Vanuit de conventie psychologische zorg wordt ingezet op de uitbouw van een groepsaanbod. In een kleine groep en onder begeleiding van twee zorgverstrekkers (waarvan 1 klinisch psycholoog/orthopedagoog) gaat men aan de slag rond een specifiek thema. Zo worden vandaag onder meer groepsessies rond bijvoorbeeld stress of angst georganiseerd, ook in de huisartsenpraktijk, onder begeleiding van een duo huisarts – psycholoog. Het groepsaanbod in de huisartsenpraktijk biedt zowel voor zorgverleners als voor patiënten belangrijke voordelen. Zowel voor de zorgverleners als voor patiënt biedt het een andere inkijk in hun problematiek.  Voor zorgverleners vormt het een mogelijkheid om op een andere manier voor de patiënten te staan en de patiënten in een andere setting te zien.  Het vertrouwde kader van de huisartsenpraktijk maakt die groepsessies tot een laagdrempelig voor patiënten die moelijker de stap zetten naar een nieuwe, onbekende setting. Bovendien maakt de organisatie van groepssessies in de huisartsenpraktijk dat huisartsen het groepsaanbod dat ze uitwerken kunnen afstemmen op de noden van hun patiëntenpopulatie. Rekening houdend met taalbarrières van een deel van de populatie kunnen bijvoorbeeld sessies in de moedertaal van patiënten georganiseerd worden.

M06.2 Het geïntegreerde depressiezorg (IDECA) project
Ruben Willems, Doctoraat, Postdoctoraal onderzoeker, Universiteit Gent, Gent

Achtergrond. Depressie gaat gepaard met een grote persoonlijke, maatschappelijke en economische kost. Een gebrekkige zorgintegratie zorgt mede voor onvervulde zorgnoden. De integratie van geestelijke gezondheidszorg binnen de eerste lijn kan mede bereikt worden door het versterken van huisartsenpraktijken met een toegewijde zorgprofessional. Verduurzaming van zo’n zorgmodel dient op een financieel doordachte manier te gebeuren.

Methode. Het IDECA-project wordt geïmplementeerd in twee Vlaamse regio’s en bestaat uit drie interventiepijlers: (i) de integratie van twee halftijdse referentiepersonen mentaal welzijn (RPMW) met case managementfunctie in de huisartsenpraktijk die diagnostische ondersteuning, voorlichting, coördinatie en zorgopvolging bieden; (ii) een gevalideerd zorglijnoverschrijdend shared-care behandelprotocol; en (iii) professionele training over depressiescreening en -management. Via de Normalisation MeAsure Development (NoMAD) vragenlijst, en via zorggebruik-, en procesevaluatiedata wordt het implementatieproces geëvalueerd en wordt er een financieel plan ter verduurzaming van het zorgmodel opgesteld.

Resultaten. Ongeveer 71% van de patiënten gaan in op de doorverwijzing door huisarts naar RPMW. Na zes maanden zijn 102 patiënten (78% vrouw, gemiddeld 39 jaar) met respectievelijk 17, 25, 33 en 25% met een milde, matige, matig-ernstige en ernstige depressie doorverwezen voor in totaal 428 contactpunten van gemiddeld 46 minuten. De waardering door zorgactoren voor de interventie stijgt kort na de implementatie ervan.

Conclusie. Geïntegreerde depressiezorg wordt gewaardeerd door de betrokken zorgactoren. De verzamelde data vormen de basis voor het te ontwikkelen financieel plan dat zal voorgesteld worden op het congres.

Een subgroep van patiënten met psychische kwetsbaarheid heeft te kampen met complexe zorgnoden. Armoede, (dreigende) dakloosheid, middelenmisbruik, (fysieke) comorbiditeit en zorgmijding gaan regelmatig gepaard ernstige psychiatrische aandoeningen met een ongunstige prognose. De maatschappelijke en financiële impact is navenant. Bovendien blijkt uit onderzoek dat de noden van deze doelgroep vaak onvervuld zijn omdat ze niet voldoen aan behandelcriteria. De invloed van al deze factoren laat zien dat psychiatrie een complexiteitswetenschap is, wat op gespannen voet kan staan met de relatief eenvoudige antwoorden die patiënten en clinici behoeven. Hoe moeten we omgaan met deze doelgroep? Welke interventies zijn effectief? Wat kan de rol zijn van eerstelijnsactoren, GGZ-partners en welzijnssector of vinden we een antwoord in intersectorale samenwerkingen? Of is complexiteit enkel een artefact van onze blik op patiënten en de manier waarop we zorg hebben georganiseerd?

Geestelijke gezondheidsproblemen zijn wijdverspreid en brengen aanzienlijke maatschappelijke kosten met zich mee. Om deze uitdagingen aan te gaan, is er een dringende behoefte aan verbeteringen in de gezondheidszorg, met een focus op een persoonsgerichte aanpak. Dit symposium presenteert de 'experience sampling'-methode (ESM) als een klinisch instrument dat digitale technologie gebruikt om een dieper inzicht te krijgen in de behoeften van individuen.

ESM, een digitale dagboektechniek, stelt cliënten in staat om hun gevoelens, gedachten, sociale situaties, klachten en vooruitgang bij therapiedoelen buiten de therapiekamer te monitoren. De eerste presentatie deelt patiëntervaringen met het gebruik van een app die Acceptance and Commitment Therapy integreert in het dagelijks leven. De tweede en derde presentatie onderzoeken hoe cliënten en hulpverleners ESM gebruiken en toepassen op basis van een uitgevoerde pilootstudie, met specifieke inzichten die zijn verkregen.

Het symposium wordt afgesloten met een vooruitblik op de toekomst, waarin twee nieuwe onderzoeksprojecten worden voorgesteld die de brug slaan van onderzoek naar klinische implementatie in de geestelijke gezondheidszorg. Deze projecten tonen aan hoe ESM kan bijdragen aan een verdere optimalisatie van persoonsgerichte benaderingen in de GGZ.

S13.1 | Patiëntervaringen omtrent het gebruik van een app in Acceptance and Commitment Therapy: een kwalitatieve studie naar ACT in het Dagelijkse Leven (ACT-DL)
Lotte Uyttebroek, Master, PhD-student, KU Leuven, Leuven

Achtergrond: De vroege fase van psychose kan gepaard gaan met symptomen waaronder psychotische ervaringen, co-morbide mentale problemen, verminderd cognitief en globaal functioneren. Deze symptomen kunnen therapie, alsook de vertaling ervan naar het dagelijkse leven bemoeilijken. De ACT-DL behandeling heeft daarom als doel om therapie uit te breiden naar het dagelijkse leven door 8 ACT-therapiesessies te combineren met een Ecological Momentary Intervention (EMI) app. De app bestaat uit zelfmonitoringsvragenlijstjes, ACT-oefeningen en metaforen.

Methode: Aan de hand van semigestructureerde interviews onderzochten we hoe patiënten met vroege psychose (N=17) het gebruik van de app in de ACT-DL behandeling ervaarden, alsook suggesties voor verbetering. De data werd geanalyseerd a.d.h.v. thematische template analyse.

Resultaten: De ACT-DL behandeling zorgde volgens patiënten voor een toename in zelfinzicht en acceptatie. Echter bleek het moeilijk om de app te integreren in het dagelijkse leven, dit door de intensiteit van de vragenlijstjes en oefeningen. Suggesties om het therapeutisch effect te versterken omvatten personalisatie van de app, focus op de ACT-oefeningen, flexibel gebruik van de app (bijv. beschikbaarheid na de therapie) en de integratie van feedback over de app in de therapiesessie.

Conclusie: De ACT-DL behandeling kan ACT-vaardigheden versterken, echter is verdere optimalisatie nodig opdat de app meer afgestemd is op de patiënt en diens dagelijkse context.

S13.2 | The effect of using Experience Sampling Method tools on therapeutic processes in client activation in mental health care
Lena De Thurah, Master, PhD-student, KU Leuven, Leuven

The Experience Sampling Method (ESM) enables the collection of detailed information about individuals’ mental health in their daily lives via mobile applications. By allowing clients to self-monitor their mental health and review their data in collaboration with clinicians, ESM can provide detailed insights into how individuals function in their daily lives and support person-centered care. However, evidence for the effectiveness of the ESM tools in mental health care is still missing.

To examine how clinical ESM tools influence therapeutic processes and patient activation, we conducted a pilot study within a psychiatric care setting in which clients and clinicians tested and evaluated a prototype of a clinical ESM tool; ‘’IMPROVE’’.  Service users reported that using IMPROVE increased their emotional self-awareness, and to some extent supported them in implementing new strategies to support the daily management of their mental health. Some indicated that using IMPROVE increased their self-efficacy. Furthermore, several clients and clinicians found that using IMPROVE made clients more actively engaged in their therapy, while few experienced changes in their therapeutic work relationship or the degree of shared decision-making in therapy. Using IMPROVE seems to have a positive impact on clients’ ability to understand and manage their mental health, as well as, their experience of empowerment, agency, and engagement in therapy.

S013.3 | Bruikbaarheid van de Experience Sampling Methode in Gespecialiseerde Geestelijke Gezondheidszorg: Een pilootstudie
Jeroen Weermeijer, Doctor, Postdoc, KU Leuven, Leuven

Achtergrond:

Mentale gezondheidsproblemen spelen zich af in interactie met alledaagse ervaringen en gebeurtenissen, maar het integreren van contextuele informatie in therapie is uitdagend. De Experience Sampling Method (ESM) kan hierbij helpen door gedachten, gevoelens en gedragingen van cliënten in het dagelijks leven te meten. Ondanks het potentieel wordt ESM voornamelijk in onderzoek gebruikt, met beperkte toepassing in de klinische praktijk. Het gebruik van ESM-protocollen, inclusief standaardinstellingen voor vragenlijsten en datavisualisaties, kan de implementatie in de praktijk vergemakkelijken.

Doel:

Deze pilotstudie evalueerde de bruikbaarheid van een ESM-protocol voor gebruik in gespecialiseerde geestelijke gezondheidszorg.

Methoden:

Een ESM-protocol, ontwikkeld in samenwerking met m-Path, werd getest in de klinische praktijk. Het omvatte een dashboard voor zorgverleners en een app voor cliënten. In totaal gebruikten 8 zorgverleners en 17 cliënten dit ESM-protocol. Bruikbaarheid werd beoordeeld met vragenlijsten, ESM-nalevingspercentages en interviews.

Resultaten:

Zorgverleners beoordeelden de bruikbaarheid als redelijk tot goed, maar hadden moeilijkheden bij het personaliseren van de standaardinstellingen. Cliënten voltooiden gemiddeld 55% van de ESM-vragenlijsten en beoordeelden de bruikbaarheid als redelijk tot goed. Aanpassingen, zoals training over personalisatie en inplannen van meetmomenten, zijn nodig voor verdere implementatie in de psychiatrie.

Conclusies:

Een ESM-protocol kan de implementatie van ESM als mobiele gezondheidsbeoordelingstool in de psychiatrie vergemakkelijken, maar aanpassingen — zoals zal worden toegelicht in dit symposium — zijn vereist voor een succesvolle implementatie.

S013.4 | Van onderzoek naar de implementatie van digitale technologie in de geestelijke gezondheidszorg: Het IMMERSE en DAILY-ASSIST Project
Glenn Kiekens, Doctor, Assistent professor/FWO fellow, Tilburg University/KU Leuven, Leuven

De status quo van klassieke therapie (wekelijkse sessies) is vaak ontoereikend om mentale gezondheidsproblemen effectief te behandelen. Het zou uitgebreid moeten worden met complementaire interventies buiten de therapieruimte, afgestemd op de dynamische behoeften van een individu. De Experience Sampling Methode (ESM) en Ecologische Momentane Interventies (EMIs) bieden waardevolle mogelijkheden voor assessment en interventie in het dagelijks leven

Deze presentatie geeft een overzicht van twee lopende internationale onderzoeksstudies. Binnen het Implementing Mobile Mental Health Recording Strategy for Europe (IMMERSE) Project wordt ESM gebruikt om de psychosociale gezondheid van hulpzoekende cliënten in kaart te brengen via een digitaal platform. Dit project omvat een unit-gerandomiseerde trial met een op maat gemaakte implementatieaanpak, dat momenteel wordt getest in een grootschalig veldonderzoek in 8 klinische sites verspreid over 4 Europese landen. In het Detection of Acute rIsk for seLf-injuY (DAILY) Assist project wordt een EMI ontwikkeld met als doel preventie van zelfverwonding en andere destructieve gedragingen te bewerkstelligen bij hulpzoekende cliënten. Dit project gebruikt een innovatief interventieparadigma, waarbij digitale interventies in samenwerking met ervaringsdeskundigen worden ontwikkeld en aangepast op basis van type, intensiteit en timing

Deze twee state-of-the-art studies illustreren op welke manier digitale tools worden ingezet om waardevolle mogelijkheden buiten de traditionele therapiekamer te creëren binnen de geestelijke gezondheidszorg van de toekomst

De status quo van klassieke therapie (wekelijkse sessies) is vaak ontoereikend om mentale gezondheidsproblemen effectief te behandelen. Het zou uitgebreid moeten worden met complementaire interventies buiten de therapieruimte, afgestemd op de dynamische behoeften van een individu. De Experience Sampling Methode (ESM) en Ecologische Momentane Interventies (EMIs) bieden waardevolle mogelijkheden voor assessment en interventie in het dagelijks leven

Deze presentatie geeft een overzicht van twee lopende internationale onderzoeksstudies. Binnen het Implementing Mobile Mental Health Recording Strategy for Europe (IMMERSE) Project wordt ESM gebruikt om de psychosociale gezondheid van hulpzoekende cliënten in kaart te brengen via een digitaal platform. Dit project omvat een unit-gerandomiseerde trial met een op maat gemaakte implementatieaanpak, dat momenteel wordt getest in een grootschalig veldonderzoek in 8 klinische sites verspreid over 4 Europese landen. In het Detection of Acute rIsk for seLf-injuY (DAILY) Assist project wordt een EMI ontwikkeld met als doel preventie van zelfverwonding en andere destructieve gedragingen te bewerkstelligen bij hulpzoekende cliënten. Dit project gebruikt een innovatief interventieparadigma, waarbij digitale interventies in samenwerking met ervaringsdeskundigen worden ontwikkeld en aangepast op basis van type, intensiteit en timing

Deze twee state-of-the-art studies illustreren op welke manier digitale tools worden ingezet om waardevolle mogelijkheden buiten de traditionele therapiekamer te creëren binnen de geestelijke gezondheidszorg van de toekomst

De status quo van klassieke therapie (wekelijkse sessies) is vaak ontoereikend om mentale gezondheidsproblemen effectief te behandelen. Het zou uitgebreid moeten worden met complementaire interventies buiten de therapieruimte, afgestemd op de dynamische behoeften van een individu. De Experience Sampling Methode (ESM) en Ecologische Momentane Interventies (EMIs) bieden waardevolle mogelijkheden voor assessment en interventie in het dagelijks leven

Deze presentatie geeft een overzicht van twee lopende internationale onderzoeksstudies. Binnen het Implementing Mobile Mental Health Recording Strategy for Europe (IMMERSE) Project wordt ESM gebruikt om de psychosociale gezondheid van hulpzoekende cliënten in kaart te brengen via een digitaal platform. Dit project omvat een unit-gerandomiseerde trial met een op maat gemaakte implementatieaanpak, dat momenteel wordt getest in een grootschalig veldonderzoek in 8 klinische sites verspreid over 4 Europese landen. In het Detection of Acute rIsk for seLf-injuY (DAILY) Assist project wordt een EMI ontwikkeld met als doel preventie van zelfverwonding en andere destructieve gedragingen te bewerkstelligen bij hulpzoekende cliënten. Dit project gebruikt een innovatief interventieparadigma, waarbij digitale interventies in samenwerking met ervaringsdeskundigen worden ontwikkeld en aangepast op basis van type, intensiteit en timing

Deze twee state-of-the-art studies illustreren op welke manier digitale tools worden ingezet om waardevolle mogelijkheden buiten de traditionele therapiekamer te creëren binnen de geestelijke gezondheidszorg van de toekomst.

Om FED te kunnen implementeren in de zorg is er nood aan een cultuur van herstelgerichte zorg en familievriendelijk klimaat.  Hierrond moet wel nog wat werk verzet worden. Onderzoek toont aan dat er vaak nog een eerder negatieve houding is t.a.v. ervaringsdeskundigen (e.g. van Erp et al., 2011; Vandewalle et al., 2016). Er is vaak onduidelijkheid over de verhouding met professionele hulpverleners (concurrentie) en soms sprake van (in)direct stigmatisatie (Vandewalle et al., 2016). Daarom moet voldoende tijd besteed worden aan het bewerkstelligen van een begripvol, helder en includerend klimaat in de geestelijke gezondheidszorg (Steunpunt Geestelijke Gezondheid, 2018).

S14.1 | Een familievriendelijke cultuur als basis voor inzet en betrokkenheid familie (vorming, coaching, …)
Kim Steeman, Directeur, Familieplatform, Berchem

Een cultuur rond inzet Familie-ervaringsdeskundigheid start bij het een inzetten op een familievriendelijk klimaat waarbij de trialoog (hulpverlener, cliënt, familie) centraal geplaatst wordt. Tijdens deze uiteenzetting gaan we dieper in op hoe de Familiereflex als basis voor de inzet van FED kan gebruikt worden.

S14.2 | Betrekken van naasten: hoe creativiteit en richtlijnen samen hun plaats kunnen krijgen in de GGZ verpleegkundige praktijk
Julie Vandekerckhove, Verpleegkundig Specialist en contextbegeleider Sint-Jozef Pittem, Pittem

Drie psychiatrische zorginstellingen (afdeling psychiatrie, Universitair Ziekenhuis Gent; psychiatrisch ziekenhuis Bethanië, Zoersel en psychiatrisch ziekenhuis Kliniek Sint-Jozef, Pittem) vertaalden de evidence-based richtlijn “familiereflex” naar de klinische verpleegkundige praktijk. Deze multidisciplinaire richtlijn voor een sterkere betrokkenheid van naasten in de GGZ heeft de weg vrijgemaakt voor een cultuurshift en brengt fundamentele veranderingen in de manier waarop zorgverleners omgaan met naasten. Door de jaren heen hebben deze ziekenhuizen van elkaar geleerd, wat het veranderingsproces heeft verrijkt. Alle drie de organisaties zijn overtuigd van communicatie in trialoog tussen patiënt, de naaste en zorgverlener. Ter voorbereiding hebben ze reeds bestaande praktijken bekeken, samengewerkt met familieorganisaties, rondetafelgesprekken gevoerd met andere organisaties, patiënten en hun naasten en wetenschappelijk onderzoek geraadpleegd. Daarna volgde een veranderingsmanagementtraject. Zowel bottom-up als top-down interventies verduidelijkten en hielpen bij het ontwikkelen van een duidelijke visie en doelstellingen over het vergroten van de betrokkenheid van naasten. Creativiteit speelde hierbij een belangrijke rol, waarbij de focus kwam te liggen op het inspireren, motiveren en het laten inleven van de zorgverleners.

S14.3 | Inzet familie-ervaring en -ervaringsdeskundigheid bevorderen met project Familie Impact en internering
Sandra Vandereet, Directeur Similes, Leuven

Als sociaal-culturele vereniging ondersteunt, verenigt en versterkt Similes vzw familie en naasten van mensen met een psychische kwetsbaarheid.
Similes laat ook de stem van familie klinken in de maatschappij en de geestelijke gezondheidszorg. De samenleving wordt gestimuleerd tot meer aandacht en begrip voor familie. De hulpverlening wordt aangezet tot een grotere en betere familiebetrokkenheid. Zo is inzet van de familie-ervaring een instrument om de implementatie van de familiereflex te bevorderen, net als overheidsrichtlijnen, vorming en coaching.
Dat familie-ervaring inzetten werkt, is al gebleken …. In de netwerken GGZ in Vlaanderen en Brussel geven familievertegenwoordigers al meer dan 12 jaar een gezicht en stem aan familie in de vernieuwing van de geestelijke gezondheidszorg. Binnen organisaties zetelt familie in familieraden, werkgroepen, … en sleutelt daar mee aan verandering. Familie-ervaringsdeskundigen worden ook ingezet op de werkvloer, en maken een verschil in de dagdagelijkse zorg. Vaak gaat het om vrijwillige inzet, maar sinds enkele jaren is ook de professionele inzet van de familie-ervaring een feit.
Tijdens deze uiteenzetting delen we graag onze ervaringen van de voorbije jaren.

S14.4 | Handvaten die organisaties kunnen helpen om aan de slag gaan met familie-ervaringsdeskundigheid + voorbeelden/verhalen uit de praktijk
Greet Pauwels, Stafmedewerker, Similes, Leuven

In het pilootproject Familie Impact zet Similes in op het bevorderen van de inzet van de familie-ervaring, door op netwerkniveau Familie Impactsessies te organiseren, Familie Impactgroepen te installeren en een aanspreekpunt voor alle partijen te bieden. Het doel is te komen tot meer mensen en meer manieren om de ervaring in te zetten, betere afstemming, samenwerking en coördinatie, duurzame standaarden…  Met daarnaast een project specifiek voor het domein van internering, legt Similes ook daar fundamenten om vanuit de familie-ervaring impact te maken.

Elke patiënt is uniek en toch bieden we binnen de psychiatrie meestal een one-size-fits-all behandeling aan. De immunopsychiatrie wint meer en meer aan belang omdat deze hierop een antwoord kan bieden door de link tussen het immuunysteem en psychiatrische aandoeningen te onderzoeken. Dit gebeurt door in de eerste plaats te luisteren naar de klachten van een patiënt en biologische verschillen in kaart te brengen. Op basis daarvan kan worden bepaald of een specifiekere behandeling beter kan werken dan de one-size-fits-all-aanpak. Hiervoor moet worden onderzocht hoe het immuunsysteem gelinkt is aan het ontstaan van psychiatrische aandoeningen, welke invloed verstoringen van het immuunsysteem hebben op het verloop ervan, en wat de biologische fundamenten daarvan zijn. Ook wordt onderzocht hoe dit vervolgens onze huidige behandelmethoden kan beïnvloeden.

Kortom, de focus van de immunopsychiatrie ligt niet op de traditionele manier van behandelen; we introduceren stratificatiestrategieën in de diagnose, waarmee we de (antidepressieve) behandelingen willen personaliseren. Dit opent de deur naar effectievere, gepersonaliseerde therapeutische behandelingen van psychiatrische aandoeningen.

S15.1 | Introductie immuunsysteem en het centrale zenuwstelsel
Tim Rietberg, Master Neuroscience, PhD-student, CAPRI, SINAPS, Duffel

Sinds begin vorige eeuw zijn verscheidene observaties gerapporteerd die wijzen op een rol voor het immuunsysteem in de ontwikkeling van psychiatrische problematiek. Voordat we kijken naar de innovatieve mogelijkheden die dit ons biedt in de klinische praktijk, duiken we wat dieper in de complexe relaties tussen ons immuunsysteem, ons brein en uiteindelijk onze subjectieve ervaringen en ons gedrag. We introduceren een aantal belangrijke spelers in het immuun-speelveld, zowel uit de ‘aangeboren’ als de ‘adaptieve’ immuniteit. We zullen zien hoe immuun-gerelateerde signaalstoffen belangrijke centrale neurotransmitters als serotonine, dopamine en glutamaat beïnvloeden, hoe T-cellen communiceren met hersencellen en zo hun invloed uitoefenen op onze cognitie en hoe deze fenomenen mogelijk bijdragen aan psychiatrische symptomatologie. Ook werpen we kort een blik in de andere richting en zullen we zien hoe ons gedrag ons immuunsysteem beïnvloedt en hoe wij dus zelf invloed kunnen uitoefenen op dit complexe mechanisme. Hieruit blijkt dat de vaak positieve effecten van eenvoudige zaken als een gebalanceerd dieet en regelmatige beweging mogelijk verklaard kunnen worden via het immuunsysteem. Natuurlijk is voor personen met een psychiatrische aandoening vaak meer nodig; ook in de klinische praktijk kan aandacht voor het immuunsysteem mogelijkheden bieden.

S15.2 | Klinische blik op de link tussen immuunafwijkingen en depressies
Céline Wessa, Master Geneeskunde, PhD-student, CAPRI, SINAPS, Duffel

Er is een duidelijke link tussen een chronisch overactiviteit van het immuunsysteem en het ontstaan van depressies. Ook is bekend dat depressieve patiënten met immuunafwijkingen - de zogenaamde immuungemedieerde depressies - minder goed reageren op standaard antidepressiva. Enerzijds bespreken we de huidige evidentie rond het diagnosticeren van dit subtype van depressies. Kunnen we op basis van het verhaal van de patiënt afleiden of deze een immuungemedieerde depressie heeft? Zijn er objectief (immunologische) markers die deze patiënten eruit kunnen halen?

Anderzijds bekijken we hoe dit een aanleiding zijn voor alternatieve of specifiekere behandelingmethoden. Zo bekijken we de huidige evidentie over het gebruik van ontstekingsremmers bij depressies, alsook inzichten uit ons eigen lopend onderzoek; een klinische studie waarbij ontstekingsremmers worden onderzocht op een gestratificeerde depressieve patiëntenpopulatie.

De resultaten van onze klinische studie kunnen leiden tot een meer gepersonaliseerde en effectievere aanpak van depressieve stoornissen.

S15.3 | Neurostimulatie en immunopsychiatrie
Annelies Dellink, Master Biomedische Wetenschappen, PhD-student, CAPRI, SINAPS, Duffel

Ook voor zware depressies en psychoses die niet goed te behandelen zijn met de gangbare medicatie, is het van belang om immuun afwijkingen in kaart te brengen. Niet-invasieve hersenstimulatie, zoals electroconvulsietherapie (ECT) of repetitieve transcraniële magnetische stimulatie (rTMS), is vaak de volgende stap voor deze therapieresistente patiëntengroep. Er zijn tal van aanwijzingen dat deze behandelingen effect hebben op bepaalde concentraties van anti-inflammatoire factoren in het bloed, maar de oorzaak-gevolg relatie is onbekend. Reageert een immuungemedieerde depressie beter of slechter op neurostimulatie? In deze bijdrage bespreken we allereerst de op meta-analyse gebaseerde evidentie uit de literatuur met betrekking tot perifere immuunfactoren die correleren met de afname van symptomen door een ECT behandeling.

Vervolgens bespreken we de resultaten van een prospectieve, longitudinale naturalistische ECT-studie, waarbij ongeveer 80 patiënten van UPC Duffel en UPC KU Leuven (Kortenberg) met unipolaire en bipolaire depressie zijn getest op diverse vormen van immuun afwijkingen.

Tot slot bespreken we het onderzoek rond immunopsychiatrie en rTMS, en gaan we in op.

De resultaten van onze TMS studie waarbij een van de kynurenine metabolieten de uitkomst van TMS voor bipolaire depressie kon voorspellen.

Elektroconvulsietherapie (ECT) is een effectieve en veilige behandeling voor ernstige vormen van depressie, zoals medicatieresistente depressie en depressie met psychotische kenmerken, alsook bij katatonie. Ondanks de hoge effectiviteit op korte termijn, worden hoge hervalpercentages gerapporteerd 12 maanden na een aanvalsbehandeling. Daarnaast blijven cognitieve neveneffecten vaak een drempel zowel voor patiënt als verwijzer om ECT voor te stellen als behandelinterventie.

De voorbije jaren werden verschillende multicentrische klinische studies rond effecten en neveneffecten van ECT opgestart in diverse ECT centra in Vlaanderen (UPC Kortenberg, UPC Duffel, AZ Sint-Jan Brugge en AZ Groeninge Kortrijk) en Nederland (Erasmus MC Rotterdam), met focus op een verbetering van de dagelijkse klinische ECT praktijk alsook verdere ontrafeling van de onderliggende neurobiologische mechanismen. Het huidige symposium zal focussen op de eerste resultaten van het PRASED project: Preventing Relapse After Successful ECT for Depression. Daarnaast zal ook toelichting gegeven worden bij het momenteel lopende CHATs onderzoek, Changing Tactics-Optimizing ECT in difficult-to-treat depression.

S16.1 | Een neuroimaging-update over de werkingsmechanismen van ECT
Jean-Baptiste Belge, MD, PhD, psychiater i.o., Universitair Psychiatrisch Centrum Duffel & Universiteit Antwerpen, Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen, Collaborative Antwerp Psychiatric Research Institute (CAPRI), Duffel

Elektroconvulsietherapie (ECT) blijft dé  meest effectieve behandeling voor patiënten met een ernstige depressieve stoornis . Met een respons van 70-80% en een remissie van 50-60% blijkt ECT uiterst effectief, zelfs bij therapieresistente gevallen. De onderliggende mechanismen ervan zijn nog niet volledig ontrafeld, ondanks diverse hypothesen zoals de monoaminehypothese, anticonvulsieve hypothese, neuroplastische effecten en immunomodulerende eigenschappen. In deze review bespreken we neuroimaging-onderzoek dat de neuroplastische veranderingen na ECT belicht. Hoewel bewijs suggereert dat ECT veel structurele en functionele hersenveranderingen bij ernstige dressie kan normaliseren, ontbreekt de verbinding tussen deze neurobiologische veranderingen en de opvallende klinische effecten bij depressie. Dit komt mogelijk door beperkte sample sizes in ECT-onderzoek en variaties in gegevensverwerking. Samenwerkingen, zoals het GEMRIC-consortium, dat grote datasets verzamelt, kunnen bijdragen aan een dieper begrip van ECT's werkingsmechanismen, en zo de klinische effectiviteit ervan verhelderen.

S16.2 | Het gebruik van zelfrapportage vragenlijsten ter opvolging van een (onderhouds)behandeling met ECT bij depressie
Liselotte Gezels, MD, psychiater i.o., Universitair Psychiatrisch Centrum Duffel & Universiteit Antwerpen, Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen, Collaborative Antwerp Psychiatric Research Institute (CAPRI), Duffel

Het beoordelen van depressie ernst is van belang bij het maken van behandelkeuzes, met een belangrijke rol voor beoordelingsschalen. Het voorgestelde onderzoek gebruikte de Clinician-Rated 30-item Inventory of Depressive Symptomatology (IDS-C) en de Self-Report versie (IDS-SR) van deze schaal en beoordeelde depressie ernst bij 113 patiënten behandeld met elektroconvulsietherapie (ECT). Specifiek werd onderzocht of zelfbeoordelingsschalen overeenkwamen met de gestructureerde inschatting door een clinicus. Verschillen depressie ernst werden gekwantificeerd door beoordeling van de mate van overeenstemming tussen beide schalen. Ook werd de klinische aanvaardbaarheid van verschillen in beslissingsuitkomst tussen de IDS-C en IDS-SR onderzocht. Deze studie evalueerde of de IDS-SR een gedeeltelijke vervanging zou kunnen zijn voor depressieschalen beoordeeld door de behandelaar, waarbij de IDS-SR zou kunnen fungeren als besluitvormingsinstrument bij het nemen van beslissingen over het behandelschema van een ECT onderhoudskuur. Deze bevindingen hebben bredere implicaties voor de klinische ECT praktijk door het bevorderen van de integratie van patiëntperspectieven in beslissingen over behandeling.Aanvullend werd ook gekeken naar de effectiviteit van een gepersonaliseerde, symptoomgestuurde benadering van onderhouds-elektroconvulsietherapie (ECT) gedurende 6 maanden bij depressieve patiënten die hebben gereageerd op een acute ECT-kuur.

S16.3 | Vroege cognitieve effecten van onderhoudsbehandeling met ECT en lithium bij depressie
Liese Van den Eynde, MD, psychiater i.o., KU Leuven, Afdeling Neurowetenschappen, Onderzoeksgroep Psychiatrie, Academisch Centrum voor ECT en Neuromodulatie (AcCENT), Universitair Psychiatrisch Centrum KU Leuven, Kortenberg, Kortenberg

Tijdens het eerste jaar na een behandeling voor depressie zal tot 50% van de patiënten hervallen. Hervalpreventie met antidepressiva of onderhouds-ECT (M-ECT) werd meermaals onderzocht. In de Amerikaanse PRIDE-studie bleek de combinatie van beiden superieur bij een oudere populatie. Een meta-analyse door Lambrichts et al. suggereerde een bijkomend profylactisch effect na toevoegen van lithium aan de onderhoudsbehandeling na ECT. In de multicentrische PRASED-studie onderzochten we het effect van M-ECT en antidepressiva, al dan niet gecombineerd met lithium, als hervalpreventie na een succesvolle ECT kuur voor depressie. Zowel ECT als lithium hebben neurocognitieve effecten, maar de combinatie is tot op heden weinig onderzocht. We bespreken de resultaten van de PRASED-studie, waarin deelnemers na het bereiken van remissie at random werden toegewezen aan een onderhoudsbehandeling met (1) M-ECT en lithium versus (2) M-ECT zonder lithium. Een neuropsychologische testbatterij werd afgenomen bij baseline, na remissie (en randomisatie) en opnieuw na 4 wekelijkse sessies M-ECT. Zo willen we onderzoeken wat de cognitieve effecten zijn van het toevoegen van lithium aan M-ECT.

S16.4 | Subjectieve geheugenklachten en objectieve geheugen metingen bij elektroconvulsietherapie, een discrepantie: systematische review
Shauni Verspecht, psychologe, psychologe, KU Leuven, Afdeling Neurowetenschappen, Onderzoeksgroep Psychiatrie, Academisch Centrum voor ECT en Neuromodulatie (AcCENT), Universitair Psychiatrisch Centrum KU Leuven, Kortenberg, Kortenberg

Cognitieve problemen en subjectieve klachten belemmeren vaak het voorschrijven van elektroconvulsietherapie (ECT). De relatie tussen subjectieve cognitieve klachten en objectieve cognitieve metingen is weinig onderzocht en toont tegenstrijdige resultaten. Een belangrijke methodologische beperking van het beschikbare onderzoek is dat objectieve metingen van de verschillende neuropsychologische functies vergeleken worden met zelfrapportagevragenlijsten die voornamelijk naar geheugenklachten peilen, en niet naar andere functies zoals excecutief functioneren. Er zijn verschillende hypotheses die deze discrepantie kunnen verklaren. Een mogelijke hypothese is dat de objectieve metingen en de huidige beschikbare subjectieve zelfrapportagemetingen niet voldoende zijn afgestemd op elkaar. Mogelijks pikt de de cognitieve batterij niet op waar patiënten over klagen. Ook zien we dat de huidige subjectieve zelfrapportagemetingen enkele methodologische beperkingen met zich meedragen. Tot slot kunnen subjectieve klachten voornamelijk gelinkt zijn aan de aanwezigheid van een depressieve stemming, wanneer mensen zich subjectief beter voelen, zullen ze mogelijks ook minder cognitieve klachten ervaren en rapporteren. We bespreken de resultaten van een systematisch literatuuronderzoek naar studies waarbij bij patiënten die behandeld werden met ECT voor een depressie, zowel een meting van hun subjectieve geheugenklachten plaatsvond, als een objectieve geheugenmeting zoals autobiografisch geheugen of verbaal leren, en dit op minstens twee verschillende tijdstippen (een pre- en post-meting).

In de verslavingssector en GGZ worden we als professionals geconfronteerd met een breed scala aan problematieken.  Van acute intoxicaties die dringende crisiszorg vereisen, tot de complexiteit van individuen die niet noodzakelijk voldoen aan de DSM-V-criteria voor stoornis in middelengebruik, maar wel schadelijk gebruik vertonen.  Ook het type van gebruikte middelen verandert.  Waar vroeger middelen als heroïne, cocaïne en speed centraal stonden, zien we vandaag een gevarieerder palet aan middelen in de praktijk.  We zien de opkomst van ketaminegebruik in het uitgaansmilieu en de grote beschikbaarheid van nieuwe psychoactieve stoffen zoals Flakka en cathinonen (3-MMC, 3-CMC, mefedrone).  Rond alcohol bestaan reeds enige tijd richtlijnen, die ook enige impact kunnen hebben rond het bespreken van alcoholconsumptie in de GGZ.

In dit symposium willen we dieper ingaan op hoe deze veranderingen het werk in de verslavingszorg beïnvloeden.  We gaan dieper in op de diversiteit aan behandelingsvragen waar we als arts mee geconfronteerd worden.  En denken na over de benaderingen die nodig zijn om effectieve zorg te bieden in het continu evoluerend landschap.

S17.1 | Nieuwe drugs? Ketamine en NPS uitgelicht
Frederick Van Der Sypt, Arts, De Sleutel Gent, Gent

Waar vroeger middelen als heroïne, cocaïne en speed centraal stonden, zien we vandaag een gevarieerder palet aan middelen in de praktijk.  Zo zien we de opkomst van ketaminegebruik in het uitgaansmilieu en de grote beschikbaarheid van nieuwe psychoactieve stoffen zoals Flakka en cathinonen (3-MMC, 3-CMC, mefedrone).  Hoe gaan we hier binnen de verslavingszorg mee om?

S17.2 | Alcoholrichtlijnen in de geestelijke gezondheidszorg: noodzaak of bijzaak?
Hendrik Peuskens, Psychiater, Alexianen Tienen, UPC Leuven, voorzitter VAD, Tienen
Rond alcohol bestaan reeds enige tijd richtlijnen in Vlaanderen. Deze richtlijnen kunnen een impact hebben op het bespreken van alcoholconsumptie of het uitwerken van een beleid hierrond. Waarom is het belangrijk om met deze richtlijnen aan de slag te gaan en hoe dwingend zijn deze richtlijnen?

S17.3 | Nieuwe behandeltendensen binnen de verslavingszorg
Frieda Matthys, Psychiater, Voorzitter Psyche, Antwerpen
Ook binnen de verslavingszorg zijn er (inter-)nationaal verschillende innovatieve behandelmethoden. Deep brain stimulation, cocaïnevaccin, GHB als substitutie voor alcohol...het zijn maar enkele voorbeelden. Werken deze zaken en kunnen we er iets mee in de praktijk?

S17.4 | Do’s and dont’s omtrent medicamenteuze behandeling
Peter Joostens, Psychiater, Alexianen Tienen, ZorGGroep Zin, Tienen
Waarom wordt er bij de ene patiënt wel Bromazepam voorgeschreven en wordt dit bij de andere geweigerd? Kan Lyrica gezien worden als volwaardig medicijn bij behandeling van verslaving? Zijn psychedelica binnenkort onmisbaar in de praktijk? Het moeilijke evenwicht bij het voorschrijven van nieuwe of risicovolle medicatie wordt hier belicht en ingezoomd op factoren waar rekening dient te worden gehouden.

S18.1 | Stop it Now!: de hulplijn ter preventie van seksueel kindermisbruik
Minne De Boeck, Msc., criminologie, Criminologe, Universitair Forensisch Centrum en Stop it Now!, Edegem

Stop it Now! is een laagdrempelige, gratis en anonieme hulplijn voor mensen die zich zorgen maken over hun eigen seksuele gevoelens of gedrag ten aanzien van minderjarigen, alsook voor hun naasten. Het specifieke hulpaanbod voor partners, familieleden en vrienden van (potentiële) kindermisbruikers is beperkt. Bovendien ervaren zij vaak stigmatiserende reacties en problemen op verschillende domeinen. Naasten van (potentiële) plegers spelen echter een essentiële rol in de preventie van seksueel kindermisbruik, alsook verdienen zij ondersteuning bij hun bezorgdheden. In deze presentatie wordt dieper ingegaan op het Stop it Now! project en de ervaringen met naasten aan de hulplijn, alsook welke noden daaruit zijn ontstaan.

S18.2 | De dag die ik nooit meer vergeet: de noden van naasten van (potentiële) plegers
Schuerwegen Alana, Bsc., Toegepaste psychologie Toegepaste psychologie Universitair Forensisch Centrum en Stop it Now!, Edegem

Stop it Now! tracht de hiaten in het hulpaanbod voor naasten van (potentiële) plegers in te vullen met een specifiek aanbod: een specifieke website met online zelfhulp en tools, een online forum en lotgenotengroepen. Met het forum en de lotgenotengroepen ondersteunt Stop it Now! naasten in hun zoektocht naar antwoorden, begrip, steun en erkenning. Niet alleen door professionals, ook door lotgenoten met elkaar in contact te brengen. Door het bieden van inzichten en ondersteuning aan een vaak gestigmatiseerde groep draagt Stop it Now! tevens bij aan de preventie van seksueel kindermisbruik. In deze presentatie gaan we nader in op dit specifieke hulpaanbod voor naasten vanuit Stop it Now!, de werking van het forum en de organisatie van de lotgenotengroepen, alsook welke noden en uitdagingen hierbij spelen.

S18.3 |Naasten van (potentiële) plegers in de GGZ: hoe ermee aan de slag en waar kan Stop it Now! aan bijdragen?
De Moor Céline,  Msc. criminologie Medewerker Stop it Now! Stop it Now!, Edegem

De laatste presentatie zal nader ingaan op hoe Stop it Now! door de hulp aan naasten bijdraagt aan preventie, alsook welke noden en uitdagingen hierbij spelen. Dit wordt uitvoerig gekaderd door de toepassing van een casus, waarbij ook in interactie zal worden gegaan met het publiek over hoe zij kunnen reageren op de confrontatie met naasten van (potentiële) plegers binnen de GGZ. Een specifieke tool die Stop it Now! heeft ontwikkeld zal daarbij worden aangerijkt. Tot slot zal de discussie worden geopend hoe ook de reguliere GGZ kan bijdragen aan de ondersteuning van deze doelgroep, al dan niet in samenwerking met Stop it Now!.

Voor het 12e ggz-congres “Dichtbij de mens: verbindende en gastvrije zorg” wil ik graag een werkwinkel verzorgen door middel van het verhaal van een cliënt. In eerste instantie wordt de organisatie Goia voorgesteld om nadien te focussen op onze specifieke manier van werken. Onze werkmethode lichten we toe aan de hand van de begeleiding van één van onze cliënten Sara. Sara is jonge vrouw met een baby van een aantal maanden oud. Haar dochter werd bij de bevalling meteen geplaatst via pleegzorg. Sara is dakloos en stelde ons een hulpvraag. Ze was evenwel heel vluchtig en moeilijk bereikbaar. Het was dus noodzaak om flexibel te werken. Op maat en vooral op het tempo van Sara. Alle ruimte nemen om te investeren in een vertrouwensband om hiermee verder aan de slag te kunnen gaan. Deze aanklampende manier van werken zorgde voor een verbinding waardoor Sara zich welkom voelde om samen enkele stappen te ondernemen in haar proces.

Veel organisaties zien een groeiende instroom van cliënten met middelenproblemen op vlak van alcohol, illegale drugs, psychoactieve medicatie, gamen en gokken. Dit brengt heel wat uitdagingen met zich mee voor begeleiders en teams. Ze ervaren de nood aan effectieve handvaten om deze veranderende realiteit aan te pakken. In deze workshop maak je kennis met een gestructureerde en stapsgewijze aanpak om een evenwichtig en integraal alcohol- en drugbeleid op te stellen dat afgestemd is op maat van jouw dienst. VAD ontwikkelde in samenwerking met diensten voor beschut wonen en regionale CGG-preventiewerkers hiervoor een leidraad. Diverse maatregelen, waaronder sensibilisering, afspraken en begeleiding, versterken elkaar om problemen door middelengebruik te voorkomen, te begeleiden en te beperken. Deze aanpak biedt houvast in individuele situaties, zowel voor begeleiders als voor cliënten, wat consequenter handelen mogelijk maakt. Het creëert bovendien verbinding: problemen kunnen makkelijker aangekaart worden en een gedeelde visie over problematisch middelengebruik zorgt voor vlottere teambesprekingen en meer begrip onder collega’s.

Een CGG-preventiewerker en dienst beschut wonen verkennen met jou goede praktijken en staan stil bij de succesfactoren, bespreken de meerwaarde en uitdagingen. Ze wijzen je de weg naar verdere ondersteuningsmogelijkheden om de vier pijlers van een beleid in de praktijk te brengen, zodat iedere organisatie een succesvol alcohol- en drugbeleid kan uitwerken.

Maximum aantal deelnemers: 20

De Vlaamse overheid subsidieert woonzorgvoorzieningen ( gezinszorg, thuisverpleging, woonzorgcentra, dagverzorgingscentra, lokale dienstencentra) om kwaliteitsvolle zorg te bieden aan kwetsbare ouderen. Vele ouderen kampen met psychische stoornissen. Om hen optimaal te kunnen begeleiden heeft de woonzorg de outreachende  ondersteuning nodig van de geestelijke gezondheidszorg. Anderzijds heeft de geestelijke gezondheidszorg ook de woonzorg nodig voor een goede begeleiding van ouderen die geen opname in een gespecialiseerd psychiatrisch ziekenhuis meer nodig hebben. In deze interactieve werkwinkel gaan wij, aan de hand van concrete casussen, samen na hoe woonzorg en geestelijke gezondheidszorg elkaar kunnen versterken. Hoe werken wij samen aan preventie en vroegtijdige detectie? Hoe stemmen wij diagnostiek en zorg op elkaar af? Welke zijn goede praktijkvoorbeelden? Wat verwachten wij van de overheden?

Eén van de grote uitdagingen in het raakvlak tussen psychiatrie en medische praktijk zijn de klachten waarvoor geen klassieke verklaring bestaat: de zogenoemde functionele stoornissen, of nog steeds, conversiestoornissen genoemd. Het is voor patiënten en hulpverlening een hele klus om een goede behandelaanpak te vinden. Voor hulpverlening is het een uitdaging om mensen verder te helpen die dikwijls na veel onderzoeken en artsenbezoeken steeds meer frustratie en steeds minder erkenning krijgen voor de waarachtige symptomen die ze ontwikkelen.

Symptomen zonder stoornis; binnen het medisch denken betekent dit dat er geen probleem is. Waarmee eigenlijk bedoeld wordt dat het onderliggend mechanisme niet somatisch van aard is, maar is dit zo? Hoe kunnen we deze klachten begrijpen? Hoe kunnen we deze uitleggen? En vooral: hoe kunnen we ermee aan de slag?  We focussen ons in deze bijdrage op de functioneel neurologische stoornissen en bekijken vanuit het denkkader van “predictive coding” hoe we naar deze stoornis kunnen kijken en welke handvatten voor behandeling we terugvinden.

M07.1 Living Skills als kompas binnen Supported Housing
Vansteenkiste Tom, Lic. Klinische Psychologie, Zorginhoudelijk Coördinator IBW Multiversum, Beschut Wonen, Mortsel
Lieve De Backer, beleidspsychiater IBW Multiversum, Zorggroep Multiversum

Binnen Beschut Wonen Multiversum bouwen we aan een visie en praktijk gericht op psychische kwetsbaarheid, persoonlijk herstel (CHIME) én relationeel herstel. Omgevingsgerichtheid, verbondenheid, outreachend werken, empowerment, duurzaam en kwaliteitsvol wonen zijn daarbij leidende principes geworden. Owv deze evoluties lijkt ‘Supported Housing’ ons vandaag een betere term dan het verouderde ‘Beschut Wonen’. Met ons team gingen we op zoek naar een bruikbare en eigentijdse vertaling van de herstelvisie, met focus op maatwerk, inspraak, een positieve benadering in het werken met crisissen, en inzetten op context en persoonlijk netwerk.  Het resultaat hiervan vat zich samen onder het acroniem LIVING Skills. Dit staat voor:

Levelled care for levelled living
In every crisis there is opportunity
Voices are heard
If you know how to do it, do it!
No man is an island
Grow into community (as this leads to better quality of life)

Het hanteren van deze Living Skills werkt als een kompas voor het team om begeleidingen vorm te geven en cliënten te gidsen in hun traject. Het is een tool voor hulpverleners dat het denken en handelen beïnvloedt. Evenzeer is het een verbindende methodiek, toepasbaar om op teamniveau samen na te denken of om samen met cliënten en/of hun netwerk afstemming te zoeken.

Met deze presentatie verduidelijken we aan de hand van een casus hoe we binnen een Supported Housing werking deze Living Skills inzetten als methodiek ikv begeleiding en teamontwikkeling.

M07.2 Samen bouwen aan gastvrijheid – kwartiermaken en maatschappelijk herstel
Joke Nyssen, Bachelor sociaal werk: maatschappelijk werk / Master in de audiovisuele kunsten: documentaire, Kwartiermaker, ’t Aktief/De Klapper, Zorggroep Multiversum, Mortsel

Kwartiermaken is werken aan een gastvrije samenleving waarin iedereen zich welkom voelt en waar er ruimte is voor verschil. Een kwartiermaker creëert draagvlak voor meer openheid in de samenleving ten aanzien van mensen met een psychische kwetsbaarheid. Hij gaat op zoek naar en maakt gastvrije plekken waar en van waaruit mensen aansluiting kunnen vinden bij anderen, in de buurt of de maatschappij. Hij vertrekt vanuit mensen, creëert iets nieuws voor én met hen, in de samenleving die daardoor meer open en toegankelijk wordt. Zorggroep Multiversum telt sinds enkele jaren twee kwartiermakers. Hun uitvalsbasissen zijn ontmoetingsplekken De Vlonder in Boechout en De Klapper in Mortsel. Van daaruit maken ze kwartier, met een focus op het thema ‘vrije tijd’.

Joke Nyssen is twee jaar aan slag als kwartiermaker vanuit De Klapper in Mortsel. Vanuit de praktijk licht ze toe hoe ze, samen met de bezoekers van De Klapper, deze nieuwe functie vormgeeft. Ze vertelt over de opstart, het proces, de rollen die mensen opnemen, de onderlinge verhoudingen. Over hoe, door de focus te leggen op ‘buiten’, ook de werking zelf een nog gastvrijere plek werd. ’t Karwei/De Vlonder en ’t Aktief/De Klapper zijn deel van de zorggroep Multiversum en de Cluster Marcato. De Cluster Marcato staat voor maatschappelijk herstel (functie 3) en heeft een aanbod van arbeidszorg, ontmoeting (lotgenotencontact) en vorming (Herstelacademie).

M07.3 Project ALERT – naar een succesvolle integratie in de samenleving van iedereen die op basis van psychische kwetsbaarheid  met mechanismen van uitsluiting kampen
Dirk De Troy, Bachelor, Ervaringsdeskundige, SPPiT mobiele teams, Grimbergen

Vanuit onze mobiele werking worden we dagdagelijks geconfronteerd met cliënten die zich eenzaam voelen en weinig tot geen aansluiting ervaren met de buurt waarin ze wonen, met organisaties actief in de gemeente, met plaatselijke vrijetijds-en vrijwilligersinitiatieven. ALERT staat voor Aanwezig – Laagdrempelig – Eerstelijns – Regelmatig – Toegankelijk. Ons project dat ook wel sterk gelinkt kan worden aan kwartiermaken richt zich op volgende subdoelen: – Werken aan de bevordering van een samenleving waarin (meer) mogelijkheden ontstaan voor de doelgroep  – Doelgroep op laagdrempelige manier in contact brengen met anderen, zonder verwachtingen, zonder agenda, zonder te behalen resultaten  – Met en voor onze doelgroep activiteiten organiseren die aansluiting vinden bij een ‘alerte’ organisatie of initiatief of gemeentelijk niveau.  Per (sub)regio, plaats, gemeente kan de aanpak wat verschillen maar een aantal kenmerkende activiteiten zijn wel telkens van toepassing: wensen en behoeften van doelgroep in kaart brengen, draagvlak organiseren in betrokken organisaties of initiatieven, hulpverlener en ervaringsdeskundige aanwezig in opstart en zoeken naar duurzame samenwerkingsverbanden.

Werkzame elementen binnen het project kunnen zijn: samenwerken met alle betrokken partijen aan het creëren van ruimte voor mensen die op basis van hun psychische kwetsbaarheid kampen met eenzaamheid en/of sociale uitsluiting / mensen worden in de gelegenheid gesteld te participeren in de samenleving doordat samenleving ruimte voor hen maakt / de wensen en voorkeuren van onze doelgroep vormen het uitgangspunt, niet het aanbod van een organisatie of initiatief / hulpverleners en ervaringsdeskundigen zijn diegene die daarbij verbindend en bemiddelend optreden  / de diversiteit aan mogelijkheden is zéér groot omdat er weinig beperkingen aan de methode zijn / werken naar een duurzaam resultaat, een langetermijnsverandering en verbinding van organisaties en mensen.

M08.1  Het gebruik van klinische muzikale improvisatie als instrument in het betekenis geven aan ruwe ongedifferentieerde elementen, als bouwsteen voor compositie.
Freya Dasseville, Master in de muziek, afstudeerrichting muziektherapie, Muziektherapeut, Z.ORG KULEUVEN campus Kortenberg, Tienen

Binnen deze presentatie lichten we toe hoe klinische muzikale improvisatie ingezet kan worden in het ontvouwen van ongedifferentieerde affecten, en hoe deze omgevormd kunnen worden via compositorische aspecten naar een behapbare muzikale vorm.

Dit wordt geïllustreerd aan de hand van casus A, een 16-jarige adolescent in transitie die opgenomen werd binnen kinder & jeugdpsychiatrie met ASS en dwangklachten. Tijdens groepssessies muziektherapie leerden we A kennen als een zeer nieuwsgierige, exploratieve en energieke jongen met een grote interesse en intuïtieve aanleg voor het muzikale. A differentieerde zich van zijn groepsgenoten door zijn buitengewone muzieksmaak, en zijn open speelse houding om elk muziekinstrument doorheen het lokaal te verkennen. A trad aanvankelijk op een uiterst onafgestemde, explosieve en vaak destructieve wijze in samenspel. Hij speelde dwars doorheen zijn groepsgenoten. Er ontstond echter al snel de ambivalentie binnen de improvisaties, enerzijds vernietigend op zoek naar de bevestiging in afwijzing. Anderzijds  ging A voorzichtig en ontvankelijk op zoek naar verbinding, connectie, en het ‘gezien worden’.

A kent doorheen het therapeutisch proces een evolutie en groei binnen groepssessies en individuele sessies, waarbij hij gebruikmaakt van de non-verbale muzikale improvisaties op een ontladende, alsook verbindende wijze. Vanuit de muzikale improvisaties die ontstonden groeiden A’s eigen muzikale composities. Deze composities kregen een meervoudige functie waarbij hij zichzelf containment en houvast biedt, alsook waarmee hij op zoek gaat naar bevestiging in zijn waarden, talenten, en zelfvertrouwen.

M08.2  Kracht in beweging: Het inspirerende verhaal van Bewegen Op Verwijzing
Karlien Devloo, Master, Senior stafmedewerker beweging, Vlaams Instituut Gezond Leven vzw, Laken

Deze presentatie belicht twee inspirerende getuigenissen van individuen, Inge Van Moer (57) en Nadine Brouwers (40), die dankzij Bewegen Op Verwijzing (BOV) een positieve impact op hun mentaal welzijn hebben ervaren. Beiden stonden voor fysieke en mentale uitdagingen en vonden ondersteuning in BOV, op aanraden van hun arts. BOV, oorspronkelijk toegankelijk via doorverwijzing van artsen, is nu ook beschikbaar voor patiënten door aanbeveling van psychologen. Deze aanpak biedt persoonlijke ondersteuning voor meer beweging tegen een voordelig tarief.

De getuigenissen van Inge en Nadine doorlopen een volledig traject. Nadine benadrukt de waarde van haar coach als meer dan alleen een motivator, met aandacht voor zowel fysieke als mentale gezondheid en een echt luisterend oor. Dat heeft Nadine geholpen om haar bewegingsdoelen te bereiken, en zo ook een positieve verandering in haar mentale welzijn te ervaren. Voor Inge bleek badminton een schot in de roos te zijn. Dit moment is nu heilig voor haar, een welkome uitlaatklep waar ze al haar zorgen achter zich kan laten en waarbij het sociale aspect erg belangrijk is. Nadine wijst op het betaalbare aspect van BOV. De overheid dekt een groot deel van de kosten. Deze aanpak heeft niet alleen geleid tot het behalen van bewegingsdoelen voor haar maar heeft ook blijvende veranderingen in levensstijl en mindset veroorzaakt. Samengevat tonen deze getuigenissen de transformerende kracht van BOV als een betaalbare, persoonlijke, en effectieve aanvulling op bestaande behandelmogelijkheden.

M08.3 Te beestig voor woorden: huisdieren binnen GGZ?
Joke Decru, postgraduaat animal applied behaviour, Directeur AAP vzw, Animal Assisted Projects, kortweg AAP vzw, Zwijndrecht

Steeds vaker duiken (huis)dieren op binnen de geestelijke gezondheidszorg. Dit door de positieve effecten die dieren kunnen hebben op mensen. Een dier brengt mensen vaak letterlijk in beweging en dat kan een prachtig effect hebben op hun ontwikkeling en mentale welzijn. Maar het inzetten van dieren vraagt de nodige kennis. Dit om het welzijn van zowel de patiënten, maar ook van de dieren waarmee gewerkt zou worden, te bewaken. Wat weten we uit de wetenschap rond de zin, maar ook de onzin rond het werken met dieren? En als we de koppeling maken met het werkveld: is het inzetten van (huis)dieren dan te beestig voor woorden? Of ga je ervan kwispelstaarten? We trekken graag de discussie open met als doel het welzijn van alle actoren te bewaken.

M09.1 Met kinderen praten over internering van een ouder: Ontwikkeling van het kinder- en werkboek ‘Mijn papa’s hoofd is als de wolken’
Leen Cappon, PhD, Wetenschappelijk medewerker, PC Sint-Jan-Baptist – ScienceForCare, Zelzate

De internering van een ouder is een ingrijpende ervaring, die gevolgen kan hebben op korte en lange termijn voor alle betrokkenen en zeker voor het kind. Het begrijpelijk toelichten aan een kind wat internering is en wat het daaruit volgend forensisch psychiatrisch behandeltraject inhoudt, is niet eenvoudig. Een kinderboek kan hierbij ondersteuning geven. Het biedt de kans om internering laagdrempelig te bespreken en om interactief met het eigen levensverhaal aan de slag te gaan.  Daarom werd in samenwerking met de Vakgroep Orthopedagogiek, binnen PC Sint-Jan-Baptist (PC SJB) een kinder- en werkboek ontwikkeld met als titel ‘Mijn papa’s hoofd is als de wolken’. Om het boek vorm te geven, werd beroep gedaan op de perspectieven van zowel ouders die geïnterneerd zijn, hun kinderen en naastbetrokkenen alsook van professionals in de forensische geestelijke gezondheidszorg en in de kinder- en jeugdzorg. In 2023 werd ook een draaiboek ontwikkeld om het aan de slag gaan met het kinder- en werkboek in de dagelijkse praktijk verder te ondersteunen. Dit draaiboek wordt begin 2024 getest via casestudies met vaders en moeders die op een forensische afdeling in PC SJB verblijven. Tijdens de presentatie zal het kinder- en werkboek voorgesteld worden, waarbij stilgestaan wordt bij het ontstaansproces en bij de eerste ervaringen in de klinische praktijk.

Opmerkingen:
Deze presentatie wordt ingediend samen met dr. Sara Rowaert (UGent – Vakgroep Orthopedagogiek) en Vincent Ronse – De Craene (UGent – Vakgroep experimenteel klinische en gezondheidspsychologie)

M09.2 Individuatie-separatie in verbondenheid: een paradox?  Over ouderbetrokkenheid tijdens een residentiële opname op adolescentenafdeling De Kade
Indra Struyven, kinder- en jeugdpsychiater, afdeling De Kade, dienst Kinder- en jeugdpsychiatrie, UPC KU Leuven Campus Kortenberg
Jens De Vleminck (afdeling De Kade, Dienst Kinder- en Jeugdpsychiatrie, UPC KU Leuven Campus Kortenberg)

Klassiek staat de individuatie-separatie centraal als één van de belangrijke adolescentaire ontwikkelingstaken. Naast het belang van de peers blijven adolescenten in hun identiteitsontwikkeling echter evenzeer in belangrijke mate afgestemd op volwassenen. In de veranderende maatschappelijke context wordt de afstand-nabijheid van ouders (en andere zorgfiguren) in een klinische populatie bijkomend op de proef gesteld, zo lijkt het. We ervaren daarbij de laatste jaren twee dominante tendensen: sommige ouders zijn over-aanwezig tijdens het opnametraject van hun kind, terwijl anderen eerder afwezig zijn. Hoe kunnen we samen met ouders het ‘juiste midden’ vinden? Hoe kunnen we de gezinscontext ‘goed genoeg’ betrekken bij het intensieve therapeutische traject van de jongere? We illustreren onze reflecties inzake het thema van ouderbetrokkenheid via enkele korte klinische vignetten.

M09.3 Duffeltje het knuffeltje als verbinding tussen kinderen, ouders en hulpverleners
Ludmilla Moons, Systeempsychotherapeut | Stafmedewerker familiebeleid UPC Duffel, Duffel
Sara Vermeylen, bachelor in de toegepaste psychologie/ Zorgprofessional met familie-ervaring UPC Duffel, Duffel

We informeren jullie graag over het project Duffeltje Knuffeltje. De kangoeroeknuffel helpt ons om van UPCDuffel een Kindvriendelijker ziekenhuis te maken. Het is een manier om de handelingsverlegenheid van hulpverleners naar kinderen toe aan te pakken. Daarnaast zet Duffeltje het thema ouderschap centraler in de behandeling bij opname. Concreet praten we met iedere opgenomen ouder over ouderschap via de kangoeroeknuffel, het bijhorende boek geeft passende taal aan een psychiatrische opname en de sessies ‘zorg voor het gezin’ bieden een plaats om samen te spreken over ouderschap.  Hulpverleners leggen contact met de kinderen door hen persoonlijk een knuffel te geven: de grote knuffel voor het kind, de kleine knuffel voor de ouder. In de sessies ‘zorg voor het gezin’ ondersteunen we ouders in interactie met hun kinderen, zetten in op leren van elkaar en het zoeken naar passende taal. We slaan een brug tussen volwassenen- en kinderwerking door samen te werken met CKG en CGG in ouder-kindsessies voor het ganse gezin van de patiënt. Hiermee willen we ouders met een psychische kwetsbaarheid ondersteunen in hun ouderschap en kinderen de nodige ruimte geven. In de 5 parallelsessies is er ruimte om samen te spreken en te ontdekken.

M09.4 Op zoek naar bewegingsvrijheid: een systemisch therapiemodel voor ouders met zorg mijdende, sociaal geïsoleerde (jong)volwassenen
Willem Beckers, Systeemtheoretisch psychotherapeut, Staflid, Interactie-Academie, Antwerpen

Het wordt steeds meer zichtbaar: de problematiek van ‘hikikomori’ of ‘extreme social withdrawal’, waarbij (jong)volwassenen geïsoleerd verblijven in hun ouderlijk huis maar ook worstelen met tal van psychische en sociale moeilijkheden. De relatie van deze (jong)volwassenen met hun ouders wordt gekenmerkt door patronen van dwang en contactarmoede. Ouders ervaren een beklemmende verantwoordelijkheid, verdriet en wanhoop. In de hulpverlening voor deze (jong)volwassenen worden ouders aangemoedigd om hun handelen bij te sturen, gericht op de toename van autonomie bij hun inwonende kinderen. De praktijk leert echter dat de druk en de handelsverlegenheid bij ouders steeds groter wordt. Ook het vooropgestelde doel om deze (jong)volwassenen weer in beweging te brengen wordt hiermee vaak niet bereikt. Ik pleit daarom voor een andere benadering van ouders in de geestelijke gezondheidszorg, waarbij hun lijden en precaire positie expliciet op de voorgrond wordt gezet. Ik illustreer een therapeutisch model dat hulpverleners helpt taxeren wanneer cliënten in hun rol als ouders in een relationele patstelling belanden met hun kinderen en in hun eigen omgeving. Het model structureert een procesgericht hulpverleningstraject dat ouders als volwaardige cliënten mogelijkheden biedt om zich te opnieuw te positioneren in deze gestolde familiale en maatschappelijke wisselwerkingen. Dit toekomstperspectief genereert ook een nieuwe dynamiek voor het welzijn en het isolement van hun (jong)volwassen kinderen. In de workshop onderzoeken we de vertaling van deze ideeën en werkwijzen naar de eigen praktijk van de deelnemers.

Biomedische ziektemodellen en theorieën over maatschappelijk onbehagen spreken zich uit over de diepere wortelen van psychisch onwelbevinden: moeten we focussen op neurobiologische correlaten of aandacht hebben voor vervreemding in een hoogmoderne samenlevingen? Andere perspectieven focussen op kwetsbare sociale groepen en kijken naar meer diepgaande maatschappelijke dynamieken. Ze vragen aandacht voor achterstelling, geweld, discriminatie en uitsluiting.

Eerder dan ons af te vragen of deze visies correct of cruciaal zijn, bekijken we hoe ze ons kunnen helpen bij het begrijpen van de relatie tussen samenlevingen, hun geestelijke volksgezondheid en de aard van hun geestelijke gezondheidszorg. Moeten we ons richten op sociaal-kwetsbare groepen of op hoge risicogroepen? Is er nood aan een nieuwe levensstijl en moet onze samenleving ‘anders’? Komen mindfulness of precisiepsychofarmaca de geestelijke volksgezondheid ten goede?

We beschouwen hoe de antwoorden op deze vragen de vorm en het karakter van de geestelijke gezondheidszorg bepalen en ze daardoor op weg zet naar min of meer maatschappelijke (ir)relevantie.